Een item dat mijn recente garderobe uitruiming heeft overleefd is een t-shirt versierd met de slogan “Vluchtelingen zijn welkom.” Op de keper beschouwd, is het een leugen. In het Verenigd Koninkrijk zijn vluchtelingen beslist niet welkom, en dat zijn ze ook nooit geweest. Asielaanvragen worden snel afgewezen, velen worden opgesloten en gedeporteerd, en een alarmerend deel van de vluchtelingen is dakloos. Toch is de verklaring betekenisvol als een uiting van hoop: ik wil leven in een wereld waarin vluchtelingen welkom zijn. Het is een boodschap van protest, een provocatie, een doelstelling.
We gebruiken vaak slogans die niet helemaal waar zijn in de hoop dat het publiekelijk uitspreken ervan een moreel gesprek op gang brengt dat zou kunnen uitmonden in hun waarheid. Zoals “meisjes kunnen alles” (in onze seksistische samenlevingen kunnen ze dat duidelijk niet), of “alle liefde is gelijk” (nogmaals, niet zonder gelijkheid van huwelijken, of als homofobie de overhand heeft), of het feit dat we “Pride”-marsen houden hoewel geïnternaliseerde homofobie en transfobie betekent dat veel mensen niet trots zijn. Dit zijn oproepen waarrond mensen hun verzet tegen onrecht organiseren. Om de zin ervan in te zien, moet je een stap terug doen en de sociale context in ogenschouw nemen: wijdverbreid seksisme, racisme, homofobie en transfobie.
Wat bedoelen we met “Black Lives Matter”?
De Black Lives Matter (BLM)-beweging groeide uit een hashtag die in 2013 trende nadat George Zimmerman was vrijgesproken van moord, nadat hij de zeventienjarige Trayvon Martin had doodgeschoten toen hij terugliep van een winkel op de hoek in Florida, snoep en drinken in de hand. Zeven jaar later is er een nieuwe golf van verontwaardiging en energie na de recente moorden op George Floyd en Breonna Taylor door de Amerikaanse politie.
De tagline van deze groeiende wereldwijde beweging tegen anti-Zwart racisme werkt op dezelfde manier als hierboven beschreven. Hij drukt rouw en woede uit, maar ook verlangen.
“Black Lives Matter” wijst op twee dingen:
- Voor zover het diverse grote sociale instellingen betreft – de politie, het strafrechtsysteem, de geneeskunde – doen zwarte levens er niet zo veel toe als andere levens.
- Zwarte levens zouden er evenveel toe moeten doen als andere levens.
Deze uitspraken vormen samen de basis om anti-Zwart racisme aan te vechten.
Het eerste punt is een beschrijvende uitspraak. Zij beschrijft de wereld, en de waarheid ervan kan worden geverifieerd aan de hand van gegevens op basis van waarnemingen. In het Verenigd Koninkrijk hebben zwarte mensen vijf keer meer kans om in het kraambed te sterven dan blanke mensen, en de kindersterfte onder zwarte kinderen is twee keer zo hoog. Zwarten hebben tweemaal zoveel kans om werkloos te zijn als blanken, en bijna de helft van de zwarte huishoudens leeft in armoede. Zwarten hebben tien keer meer kans om aangehouden en gefouilleerd te worden dan blanken, en vier keer meer om gearresteerd te worden. Zij maken 3 procent van de bevolking uit, maar 8 procent van de sterfgevallen in politiehechtenis. Zwarte levens worden helaas ondergewaardeerd.
Zwart is geen wetenschappelijke term, het is een sociale: er is geen genetische basis voor “zwart” als categorie, en twee willekeurig gekozen zwarte mensen hebben waarschijnlijk genetisch minder gemeen dan een van beiden met een willekeurige blanke. Wat zwarte mensen wel gemeen hebben is het racisme waarmee ze te maken hebben, en dat leidt tot de zojuist beschreven discrepanties.
Over de tweede bewering: “Zwarte levens zouden ertoe moeten doen” is wat we een normatieve uitspraak noemen. Het is een morele verklaring, die zegt dat het verkeerd is dat zwarte levens ondergewaardeerd worden. Morele uitspraken kunnen niet worden geverifieerd door waarnemingen; ze zijn gebaseerd op bepaalde waarden die moeten worden beargumenteerd. (Ik zal niet beweren dat zwarte levens belangrijk moeten zijn. Als dat geen waarde is die je al aanhangt en die je vanzelfsprekend vindt, is dit artikel niet voor jou.)
Waarom niet “alle levens doen ertoe”?
Snel na het ontstaan van de BLM-beweging werd deze zelf gedwarsboomd door verbijsterende beschuldigingen van racisme, vaak vergezeld van de rejoinder: “Alle levens doen ertoe.”
Het is duidelijk dat dit als beschrijvende verklaring niet waar is. Niet alle levens doen ertoe. (Denk maar aan de manier waarop zwarte mensen, andere gekleurde mensen, vluchtelingen, zigeuners en woonwagenbewoners, en daklozen worden behandeld). We zouden het in plaats daarvan kunnen interpreteren als een normatieve uitspraak: alle levens zouden ertoe moeten doen. Akkoord. Maar de context is erg belangrijk. Merk op dat niemand vóór 2013 “All Lives Matter” zei. Het is eerder een directe reactie op BLM, en heeft geen leven buiten dat. En dat is een probleem, want als BLM wordt opgevat als een verbintenis om dringend het geweld en de brutaliteit van anti-zwart racisme aan te pakken, dan is het zeggen dat “All Lives Matter” op zijn best tangentieel, en op zijn slechtst, een kwaadaardige afleiding.
Het effect ervan is dat gesprekken over anti-zwart racisme worden geblokkeerd en dat in plaats daarvan ofwel wordt gedaan alsof alle levens ertoe doen, ofwel wordt gesproken over ieders leven tegelijk, ongeacht of bepaalde groepen nu wel of niet het slachtoffer zijn van bepaalde, potentieel fatale onrechtvaardigheden. Dit laat geen bandbreedte over om het bijzonder grove onrecht waar zwarte mensen mee te maken hebben aan te pakken. Zeggen “Alle levens zijn van belang” is in strijd met het concept van triage in de medische ethiek, dat eist dat we de meest verontrustende of levensbedreigende kwesties eerst aanpakken.
“Alle levens zijn van belang” is daarom een belemmering om anti-zwart racisme aan te pakken. Soms is het een gevolg van onwetendheid, een verkeerde interpretatie van BLM. Vaker is het opzettelijk; een filibuster, erop uit om antiracistisch werk te laten ontsporen.
Van kwaad tot erger
Vorige week betaalde een groep Britse voetbalfans om een spandoek met de tekst “White Lives Matter” boven een voetbalwedstrijd in Manchester te laten wapperen, vlak nadat de spelers een knie hadden genomen uit solidariteit met BLM.
Gezien mijn argumenten voor “Black Lives Matter”, zou je kunnen afleiden dat de redenering ook opgaat voor “White Lives Matter”, met slechts één vervangend woord. Maar blanke levens worden al gewaardeerd, dus waar is de strijd voor? Waarom een spandoek ophangen? Blanken verdienen meer, hebben de meeste kans op werk en worden het minst vaak gearresteerd. Op CV’s met “blanke Britse” namen wordt door Britse werkgevers aanzienlijk vaker teruggebeld dan op CV’s met namen die met gekleurde mensen worden geassocieerd, zelfs als de tekst identiek is. Er is geen empirisch bewijs dat blanke mensen het specifiek moeilijk hebben omdat ze blank zijn. Wit zijn is iets dat in iemands voordeel werkt, zelfs als zijn leven om andere redenen moeilijk kan zijn.
En hier is de clou. Velen die de voetbalstunt verdedigen, beweren dat “Black Lives Matter” betekent dat alleen zwarte levens ertoe doen. Ze hebben het mis (zie hierboven), maar als we deze logica volgen, lijkt het redelijk om aan te nemen dat ze ook denken dat “White Lives Matter” betekent dat alleen witte levens ertoe doen. Dat komt neer op een verklaring ter ondersteuning van blanke suprematie. Anti-zwart racisme is geen mysterieus, verborgen fenomeen. Racisme wordt niet duidelijker dan wanneer iemand tijdens het joggen wordt neergeschoten, of wanneer een vrouw in haar bed door de politie wordt vermoord. Het de lucht in sturen van een “White Lives Matter” spandoek duwt verder dan onwetendheid naar iets veel bedreigender.
Naarmate BLM aan momentum blijft winnen en instellingen gedwongen worden te veranderen, zullen we waarschijnlijk meer van dit soort represailles zien. Het is een tijd van hoop, maar ook van waakzaamheid en voortdurende solidariteit. Degenen onder ons die bondgenoten zijn in deze strijd hebben de plicht ervoor te zorgen dat de redenering achter BLM zo duidelijk mogelijk is, zodat we deze beweging zowel met de kracht van argumenten als met de kracht van gerechtigheid vooruit kunnen stuwen.