Rewolta Bar-Kochby

Rewolta Bar Kochby (132-136 CE) była trzecią i ostatnią wojną między narodem żydowskim a Imperium Rzymskim. Nastąpiło ono po długim okresie napięcia i przemocy, naznaczonym pierwszym powstaniem żydowskim w latach 66-70 CE, które zakończyło się zniszczeniem Drugiej Świątyni, oraz wojną Kitos (115-117 CE). Pod wieloma względami powstanie Bar Kochby różniło się znacznie od swoich poprzedników. Po raz pierwszy Żydzi zaprezentowali zjednoczony front przeciwko siłom rzymskim i walczyli pod wodzą jednego charyzmatycznego przywódcy, tytułowego Szymona Bar Kochby (znanego również jako Szimon Bar-Cochba, Bar Kokhba, Ben-Cozba, Cosiba lub Coziba). To było oznaczone, jak również przez silne namiętności religijne, z wielu najwyraźniej wierząc, że Bar Kochba był obiecanym mesjaszem, który poprowadzi naród żydowski do ostatecznego zwycięstwa przeciwko ich enemies.

W jego początkowych etapach, rewolta była zaskakująco udany i może spowodować zniszczenie całego legionu rzymskiego. Jest możliwe, że rebelianci odzyskali kontrolę nad miastem Jerozolima i musieli posiadać duże połacie starożytnej Judei. Rzymianie, jednakże, przegrupowali się i przyjęli strategię spalonej ziemi, która ostatecznie wytępiła rebeliantów i zniszczyła kraj. Wojna wstrząsnęła społeczeństwem judejskim i doprowadziła do daleko idących zmian demograficznych i politycznych, w wyniku których większość żydowskiej ludności prowincji została zabita, zniewolona lub wygnana, a ich narodowe nadzieje definitywnie zmiażdżone. Naród żydowski nie odzyskałby swojej politycznej niezależności aż do ery syjonistycznej i powstania państwa Izrael w 1948 r.

THE PROBLEM OF SOURCES

W przeciwieństwie do rewolty z 66 r. n.e., źródła historyczne dotyczące rewolty Bar Kochby są w najlepszym razie skąpe. Wojna ta nie miała kronikarza takiego jak Józef Flawiusz, a przynajmniej nie zachowała się żadna jego praca. Podstawowymi źródłami nieżydowskimi są fragmenty Historii rzymskiej Kasjusza Dio i kilka zdań historyka kościelnego Euzebiusza, biskupa Cezarei. Wojna jest również krótko wspomniana przez ojca Kościoła, Jerome’a. Choć w żaden sposób nie są one wyczerpujące, źródła te dostarczają kilku ważnych szczegółów.

Źródła żydowskie nie są same w sobie historyczne i choć również skąpe, można je znaleźć w całej literaturze rabinicznej tego okresu i później, w szczególności w Talmudach Jerozolimskich i Babilońskich. Choć często są one wyraźnie legendarne i niewiarygodne, malują ogólny obraz żydowskiego doświadczenia wojny i jej następstw.

W dodatku kilka ważnych znalezisk archeologicznych rzuciło światło na pewne aspekty rewolty. Monety wybite w czasie, gdy Judea była tymczasowo uwolniona od rzymskiej władzy, wskazują na istnienie niezależnego państwa żydowskiego przez krótki okres. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku na Pustyni Judzkiej znaleziono jaskinię, w której prawdopodobnie przebywali uchodźcy z czasów rewolty. Nazywana „Jaskinią Listów”, zawierała ona zbiór dokumentów, w tym kilka listów od samego Bar Kochby, które rzuciły bezprecedensowe światło na jego osobowość i styl rządzenia.

Simon BAR KOCHBA

Przywódca, pod którego wodzą Żydzi zjednoczyli się w ostatecznej wojnie przeciwko Rzymianom, pozostaje jedną z najważniejszych i najbardziej enigmatycznych postaci w historii Żydów. Prawie nic o nim nie wiadomo, nie pojawia się nawet w komentarzach Dio na temat wojny, choć mógł się pojawić w zaginionym oryginale. Euzebiusz, Jerome i literatura rabiniczna wspominają o Bar Kochbie, ale w żaden sposób nie dają pełnego obrazu, choć źródła żydowskie są zdecydowanie najbardziej szczegółowe.

Nawet jego imię pozostaje czymś w rodzaju tajemnicy. 'Bar Kochba’ jest najwyraźniej epitetem, gdyż w języku aramejskim oznacza „syna gwiazdy”, co wydaje się być mesjanistycznym przydomkiem. Źródła rabiniczne mówią o nim przez cały czas jako o Szimonie Ben-Cozbie lub Cozibie, co często jest grą słów cuzav, oznaczających 'fałsz’ lub 'fałsz,’ co wskazuje na ich pogląd o Bar Kochbie jako fałszywym mesjaszu. W Listach Bar Kochby, odkrytych na Pustyni Judzkiej w latach sześćdziesiątych XVI w., odnosi się on do siebie jako Szimon Ben-Cosiba.

Prawdopodobnie najsłynniejszym odniesieniem do Bar Kochby w literaturze rabinicznej jest to, w którym czczony rabin Akiva mówi do swoich kolegów o Ben-Cosibie, hu malcha mashicha, „on jest królewskim mesjaszem”, i odnosi się do biblijnej frazy „gwiazda wyjdzie z Jakuba”. Inny rabin odpowiada wtedy sucho: „Trawa będzie wyrastać z waszych policzków, a syn Dawida jeszcze nie przyjdzie” (Midrasz Rabba Eicha 2:2.4).

To wydaje się mocno wskazywać, że choć w żadnym wypadku nie była to opinia zgodna, istniało silne i powszechne przekonanie, że Bar Kochba był obiecanym mesjaszem. Według wszelkiego prawdopodobieństwa, rewolta była nie tylko wydarzeniem politycznym czy militarnym, ale także silnie religijnym, napędzanym przez intensywne namiętności mesjańskiej wiary w nadchodzące odkupienie Izraela.

Euzebiusz opisuje także intensywną mesjańską aurę otaczającą Bar Kochbę, którego nazywa „Barchochebasem”, mówiąc, że oznacza to „syna gwiazdy”. Pisze, że przywódca był „człowiekiem, który był morderczy i bandytą, ale polegał na swoim imieniu, jak gdyby miał do czynienia z niewolnikami, i twierdził, że jest luminarzem przybyłym z nieba i w magiczny sposób oświecał tych, którzy byli w nędzy” (Euzebiusz, Historia Kościoła, 4:6.2).

Może na to wskazywać również fakt, że w jednym z odkopanych listów Bar Kochba jest opisany jako nasi yisrael lub „książę Izraela”, wskazując, że przywódca miał lub twierdził, że przywrócił żydowską władzę królewską, co było uważane za istotne osiągnięcie dla każdego mesjańskiego pretendenta.

Jak zauważono, komentarze Euzebiusza na temat Bar Kochby były całkowicie negatywne, prawdopodobnie dlatego, że jego mesjańskie roszczenia kwestionowały roszczenia Jezusa, jak również twierdzenie Bar Kochby o ucisku chrześcijan w Judei. Jednak źródła żydowskie również nie są szczególnie pozytywne. W niektórych miejscach mówi się o nim jako o legendarnym bohaterze, w pewnym momencie rzekomo odbijając nogą balistę. W większości jednak jest on obrzucany obelgami jako fałszywy mesjasz, który sprowadził na swój lud nieszczęście. W jednej z opowieści jest on przedstawiony jako kopiący starszego rabina na śmierć za zauważone wykroczenie. W innej ignoruje rabiniczne rady dotyczące okaleczania swoich żołnierzy, w ten sposób przeciwstawiając się woli Boga i doprowadzając do upadku swojej armii. Rabini przypisują sobie nawet zasługę zabicia tyranicznego przywódcy, choć ta historia jest prawie na pewno apokryficzna.

Listy Bar Kochby dają bardziej zniuansowane, aczkolwiek krótkie spojrzenie na jego charakter. W większości jest impertynencki i wymagający, mówi jednemu korespondentowi, że musi dostarczyć więcej wojska dla swojej armii, w innym wzywa do wysłania świętych plonów na święto Sukkot. Niewiele jednak wskazuje na to, że był on wyjątkowo despotyczny jak na ówczesne standardy. Z tego, co można wyłowić, wyłania się ogólny obraz Bar Kochby jako charyzmatycznego, fizycznie odważnego, nieco brutalnego i czasami despotycznego przywódcy, który doprowadził swoich zwolenników i być może siebie samego do przekonania, że jest mesjańskim królem urodzonym, aby wyzwolić swój lud. Jego porażka w tej kwestii doprowadziła do straszliwych konsekwencji dla Żydów i jego późniejszej ekskorporacji jako fałszywego mesjasza.

Przyczyny REWOLTU

Nawet przyczyny rewolty Bar Kochby pozostają niejasne. Kasjusz Dio twierdzi, że wojna wybuchła z powodu decyzji cesarza Hadriana (r. 117-138 CE) o odtworzeniu Jerozolimy jako miasta pogańskiego ze świątynią Jowisza na miejscu Drugiej Świątyni. Euzebiusz natomiast zdaje się sugerować, że był to raczej skutek wojny niż jej przyczyna, choć jest to nieco niejednoznaczne. Ponadto źródła wskazują, że Hadrian próbował stłumić pewne ważne żydowskie rytuały, w szczególności obrzezanie. Do tego dochodziło pragnienie Żydów, by zostać ponownie wpuszczonym do Jerozolimy i odbudować Świątynię, a także presja demograficzna związana z rosnącą liczbą greckich i rzymskich kolonistów.

Wydaje się również, że rzymski namiestnik Judei, Quintus Tineius Rufus, był szczególnie znienawidzonym i despotycznym urzędnikiem, wzbudzającym żydowski gniew przeciwko niemu i rzymskiej władzy w ogóle. Talmud opisuje go jako „niegodziwca” i stwierdza, że osobiście „zaorał sanktuarium”, tj. teren Świątyni, i wydał nakaz egzekucji czczonego rabina Gamziela (Talmud HaBavli, Taanit 29a). W innym fragmencie, Rufus szydzi z Rabina Akivy, wyśmiewając Żydów jako „niewolników” (T.B., Bava Batra 10a).

W przeciwieństwie do swoich poprzedników, rewolta nie była spontaniczna, ale starannie zaplanowana. Żydzi zebrali uzbrojenie, wykopali rozległe systemy tuneli do walki partyzanckiej i zjednoczyli się politycznie i militarnie pod jednym przywództwem, w przeciwieństwie do rozległych walk, które cechowały pierwszą rewoltę. Wykazując się zdolnością do ostrożnej strategii, czekali aż Hadrian zakończy swoją podróż po wschodnich prowincjach przed powstaniem i wydaje się, że całkowicie zaskoczyli Rzymian.

POWSTANIE

Co do szczegółów rzeczywistej rewolty pozostało nam głównie dzięki epitetom Kasjusza Dio. Według Dio, Żydzi początkowo prowadzili walkę partyzancką, wykorzystując swoją rozległą sieć podziemnych tuneli i podobnych środków. Wojna szybko się jednak nasiliła, aż „cała ziemia, można by rzec, została poruszona tą sprawą” (Dio, 69:12.1). Nie jest jasne, w jakim stopniu Żydom udało się przejąć kontrolę nad prowincją, choć w szczytowym okresie rewolty musieli władać rozległym terytorium. Wśród historyków toczy się dyskusja, czy sama Jerozolima została zdobyta. Moneta z tego okresu odnosi się do herut yerushalayim, czyli „wolności Jerozolimy”, ale mogła to być przenośnia.

Hadrian wysłał następnie swoich najlepszych generałów, przede wszystkim Juliusza Sewera. Fakt, że Severus musiał zostać wysłany z tak daleka jak Brytania, wskazuje na powagę sytuacji Rzymian. Severus przyjął powolną, ale niezwykle brutalną strategię, systematycznie miażdżąc buntowników poprzez niszczenie infrastruktury i znacznej części ludności żydowskiej w Judei. Dio pisze:

50 ich najważniejszych placówek i 985 ich najbardziej znanych wiosek zostało zrównanych z ziemią. 580 000 ludzi zostało zabitych w różnych najazdach i bitwach, a liczba tych, którzy zginęli z powodu głodu, chorób i ognia była nie do ustalenia. prawie cała Judea została spustoszona. (Dio, 69:14.1-2)

Jerome pisze:

Jerozolima została całkowicie zniszczona, a naród żydowski został zmasakrowany w dużych grupach w jednym czasie, w wyniku czego został nawet wypędzony z granic Judei. W tym właśnie czasie Barcochebas, przywódca Żydów, został zmiażdżony, a Jerozolima została zburzona do samej ziemi. (Jerome, Komentarz do Daniela, Rozdział 9)

Żydowskie źródła są o wiele bardziej jednoznaczne, z opowieściami o rzymskich żołnierzach rozbijających niemowlęta o skały i masowej rzezi cywilów. Jedna z opowieści mówi, że Hadrian był w stanie zbudować mur z trupów długi na kilka mil. Choć w oczywisty sposób są to apokryfy, historie te wydają się odzwierciedlać rzeczywistość niezwykle brutalnej kampanii, którą w dzisiejszych czasach można by nazwać czystkami etnicznymi.

Zarówno Euzebiusz jak i źródła żydowskie zgadzają się, że wojna zakończyła się wraz z Bar Kochbą i jego ludźmi dokonującymi ostatecznego oblężenia twierdzy Beitar w pobliżu Jerozolimy. „Oblężenie trwało długo, zanim buntownicy zostali doprowadzeni do ostatecznego zniszczenia przez głód i pragnienie, a podżegacz do ich szaleństwa zapłacił karę, na którą zasłużył” – pisze Euzebiusz (4:6.3). Źródła żydowskie podają, że kiedy upadł Beitar „mężczyźni, kobiety i dzieci zostali zabici, aż ich krew popłynęła do wielkiego morza”, tj. do Morza Śródziemnego, podczas gdy inna historia mówi o studentach i nauczycielach prawa żydowskiego, którzy zostali zawinięci w święte zwoje i spaleni na śmierć (Talmud HaBavli, Gittin 57a).

Najbardziej wymowne jest to, że rabini powiązali upadek Bejtaru z najgorszymi nieszczęściami, jakie spotkały naród żydowski.

Dziewiątego Av, na naszych przodków zostało zadekretowane, że nie będą mogli wejść do Ziemi Izraela, Pierwsza i Druga Świątynia zostały zniszczone, Bejtar został zdobyty, a miasto Jerozolima zostało zaorane. (Miszna Taanit 4:6)

Los samego Bar Kochby nie jest jasny, choć źródła wskazują, że najprawdopodobniej zginął w ostatecznej bitwie o Bejtar lub krótko przed nią.

PO UPADKU Bejtaru

To, co nastąpiło po upadku Bejtaru, było pod wieloma względami równie przerażające jak sama wojna. Hadrian posunął się tak daleko, że na stałe zmienił nazwę Judei na Palestyna, skutecznie wymazując jej żydowską przeszłość. Żydowskie prawo i rytuały zostały na jakiś czas zakazane, a wielu żydowskich przywódców religijnych zostało zamęczonych, w tym rabin Akiva, który tak żarliwie wierzył w Bar Kochbę jako mesjasza. Co najbardziej znamienne, Jerozolima została na stałe przekształcona w pogańskie miasto zwane Aelia Capitolina, a Żydom zabroniono mieszkać w jego pobliżu. Euzebiusz cytuje Arystona z Pelli stwierdzającego,

Tak więc, gdy miasto zostało pozbawione narodu żydowskiego, a jego starożytni mieszkańcy całkowicie wyginęli, zostało skolonizowane przez cudzoziemców, a rzymskie miasto, które potem powstało, zmieniło swoją nazwę i na cześć panującego cesarza Aeliusa Hadriana zostało nazwane Aelia. (4:6.4)

To może być coś z moot point, jednak, jak większość ludności żydowskiej albo został zabity, zmarł z choroby lub głodu, lub został sprzedany do niewoli. Podczas gdy małe społeczności żydowskie nadal istniały, np. w Galilei, demografia Judei przesunęła się na korzyść ludności nieżydowskiej, tak jak miało to pozostać przez prawie 2000 lat, aż do nadejścia imigracji syjonistycznej. W rezultacie pozostałe ośrodki żydowskiego życia kulturalnego i religijnego znajdowały się poza ziemią Izraela, zwłaszcza w Babilonii, gdzie zebrano i zredagowano ostateczny kodeks prawa żydowskiego – Talmud Babiloński. W efekcie Żydzi byli teraz narodem bezpaństwowym i pozostali nim do 1948 r. n.e.

Wydaje się jednak jasne, że wojna była również bardzo kosztowna dla Rzymian. Rzeczywiście, spekuluje się, że legendarny „zaginiony legion”, Legio IX Hispana, został zniszczony podczas rewolty, ponieważ mniej więcej w tym czasie znika z zapisów historycznych. Dio wspomina, że po wojnie „Hadrian, pisząc do senatu, nie zastosował powszechnie używanego przez cesarzy zdania wstępnego: 'Jeśli ty i twoje dzieci jesteście zdrowi, to dobrze; ja i legiony jesteśmy zdrowi'” (69:14.3).

PAMIĘĆ HISTORYCZNA

Pamięć historyczna o rewolcie Bar Kochby jest znacznie słabsza niż o rewolcie żydowskiej z 70 r. n.e., być może ze względu na spektakularną tragedię zniszczenia Świątyni, być może dlatego, że do dziś nie zachowała się żadna szczegółowa jej historia. Niemniej jednak Bar Kochba pozostał żywy w pamięci historycznej. Dla Rzymian bunt został zapomniany, ale czasami przywoływano go jako przykład szczególnie krwawej i brutalnej konfrontacji z nieprzejednanym wrogiem. Dla chrześcijan bunt był kolejnym dowodem na wyższość ich nowej wiary nad judaizmem. W szczególności przeciwstawiali oni status Bar Kochby jako nieudanego mesjasza temu, co uważali za prawdziwe twierdzenie Jezusa.

Dla Żydów rewolta była ostatnią z serii historycznych katastrof i w większości starali się oni uciec od jej traumy poprzez milczenie. Jak na tak katastrofalne wydarzenie, zadziwiająco mało o nim pisano. Jeśli już o nim mówiono, to zazwyczaj po to, by zdegradować Bar Kochbę jako fałszywego mesjasza i ubolewać nad ekstremizmem, który doprowadził do zgubnych buntów przeciwko Rzymowi. Chociaż idea mesjańska przetrwała w judaizmie, stała się znacznie ściślej kontrolowana, ukryta w tradycji mistycznej i egzegetycznej. Mesjańscy pretendenci byli powszechnie nieufni, a Żydzi, w większości, byli aktywnie zniechęcani do podążania za nimi.

Wraz z powstaniem syjonizmu, jednakże, rewolta, a zwłaszcza sam Bar Kochba, zostały ponownie ocenione, a on sam stał się postrzegany przez niektórych jako bohater narodowy, który dokonał odważnego, choć skazanego na porażkę, ostatniego kroku przeciwko obcej tyranii. Święto Lag B’Omer, pierwotnie związane z Kabałą, zostało przekształcone w święto Bar Kochby i jego buntu. Jednocześnie jednak, inni ostrzegali przed nową mitologią Bar Kochby, wierząc, że może ona doprowadzić do tak samo katastrofalnych skutków, jak samo powstanie. W dzisiejszym świecie, w którym istnieje spór między starożytną narracją o katastrofie a współczesną narracją o bohaterstwie, Bar Kochba pozostaje tym, czym być może zawsze był – fascynującą i niepoznawalną enigmą.