Jean-François Champollion

Jean-François Champollion (23 december 1790 – 4 maart 1832) was een Franse classicus, filoloog, oriëntalist en egyptoloog, die beroemd is geworden door het ontcijferen van de Egyptische hiërogliefen. Champollion was een begenadigd taalkundige, en zijn werk aan de Steen van Rosetta opende de weg voor de vertaling van de geschriften uit de cultuur van het oude Egypte. Daarom wordt hij vaak beschouwd als de vader van de Egyptologie.

Gezien het belang van de Egyptische cultuur in de ontwikkeling van de menselijke geschiedenis, was het werk van Champollion een belangrijke bijdrage tot onze kennis van het verleden. Op basis van een dergelijk begrip van succesvolle beschavingen uit het verleden kunnen we de menselijke samenleving in de toekomst beter ontwikkelen.

Leven

Jean-François Champollion werd op 23 december 1790 geboren in Figeac, Frankrijk, als laatste van zeven kinderen (van wie er twee voor zijn geboorte waren overleden) van Jacques Champollion en Jeanne Françoise. Hij woonde enkele jaren in Grenoble en voltooide zijn basisopleiding aan het Lyceum van Grenoble. Reeds als kind gaf hij blijk van een buitengewone taalkundige begaafdheid. Op 16-jarige leeftijd beheerste hij verschillende talen en had hij voor de Academie van Grenoble een verhandeling voorgelezen over de Koptische taal. Op 20-jarige leeftijd kon hij al Latijn, Grieks, Hebreeuws, Amhaars, Sanskriet, Avestan, Pahlavi, Arabisch, Syrisch, Chaldeeuws, Perzisch en Chinees spreken, naast zijn moedertaal Frans.

Champollion bezocht het College de France (1807-09), waar hij zich specialiseerde in Oosterse talen. Op 19-jarige leeftijd behaalde hij de graad van Doctor in de Letteren. In 1809 werd hij assistent-professor geschiedenis in Grenoble, waar hij les bleef geven tot 1816. In 1812 trouwde hij met Rosine Blanc, met wie hij één dochter kreeg, Zoraide (geboren in 1824). Hij aanvaardde in 1818 een uitnodiging voor de leerstoel voor geschiedenis en aardrijkskunde aan het Koninklijk College van Grenoble (1818-21).

Champollions grote belangstelling voor de Egyptologie was oorspronkelijk ingegeven door de Egyptische veldtochten van Napoleon in 1798-1801. In 1799 ontdekten Franse soldaten de Steen van Rosetta in Egypte, en talrijke archeologen probeerden tevergeefs het schrift te ontcijferen. Champollion’s kennis van oosterse talen, vooral van het Koptisch schrift, leidde ertoe dat hem de taak werd toevertrouwd het schrift te ontcijferen. Hij besteedde er de jaren 1821-1824 aan en slaagde er uiteindelijk in de tekst te vertalen. Zijn werk Précis du système hiéroglyphique uit 1824 was de geboorte van de moderne Egyptologie. Champollion werd in 1826 benoemd tot conservator van de Egyptische collectie van het Louvre Museum, die in 1827 voor het publiek werd opengesteld.

In 1828 en 1829 leidde Champollion de gezamenlijke Frans-Toscaanse expeditie naar Egypte, samen met Ippolito Rosellini, professor in de Oosterse talen aan de universiteit van Pisa en leerling van Champollion. Zij reisden stroomopwaarts langs de rivier de Nijl en bestudeerden een groot aantal monumenten en inscripties. De expeditie leidde tot een postuum uitgegeven, omvangrijke Monuments de l’Egypte et de la Nubie (1845). Helaas werd Champollion’s expeditie ontsierd door gevallen van ongecontroleerde plundering. Met name toen hij de Vallei der Koningen bestudeerde, beschadigde hij KV17, de graftombe van Seti I, onherstelbaar door met geweld twee grote muurgedeelten met spiegelbeeldige scènes te verwijderen. De scènes bevinden zich nu, samen met talrijke andere artefacten, in de collecties van het Louvre en het museum van Florence, Italië.

Champollion werd vervolgens, eerst in 1830, lid van de Academie des Inscriptions, en een jaar later, hoogleraar in de Egyptologie aan het Collège de France, waar hij de eerste leerstoel in de Egyptische geschiedenis en archeologie bezette, die speciaal voor hem was ingesteld. Hij had echter geen tijd om van zijn nieuwe status te genieten. Uitgeput door het harde werken tijdens en na zijn wetenschappelijke expeditie naar Egypte, stierf Champollion aan een beroerte in Parijs in 1832, 41 jaar oud. Hij werd begraven op de begraafplaats Père Lachaise.

Werk

Champollion wordt algemeen beschouwd als de vader van de Egyptologie, en de persoon die de oude Egyptische hiërogliefen op de Steen van Rosetta heeft ontcijferd. Het belangrijke basiswerk op dit gebied was echter al eerder verricht door twee Britten: Thomas Young en William Bankes.

De Steen van Rosetta was gegraveerd met drie verschillende schriften

Het was Thomas Young die aan de ontcijfering van de Egyptische hiërogliefen werkte en daar gedeeltelijk in was geslaagd. In 1814 had hij de “enchoriale” (demotische, in moderne termen) tekst van de Steen van Rosetta volledig vertaald, en enkele jaren later had hij aanzienlijke vooruitgang geboekt in de richting van een begrip van het hiërogliefenschrift.

Champollion zette het werk van Young voort. Reeds in 1808 had hij aangetoond dat 15 tekens van het demotische schrift overeenkwamen met alfabetische letters in de Koptische taal. In 1818 concludeerde hij dat sommige tekens in het demotische schrift in feite fonemen waren, en dat het Egyptische schrift dus slechts gedeeltelijk alfabetisch was.

Champollion’s volgende belangrijke vondst was de herkenning van de naam “Ptolemaeus”. De Steen van Rosetta was gegraveerd met drie parallelle inscripties in hiërogliefen, demotisch schrift, en Grieks schrift. Door de teksten te vergelijken, kon Champollion de naam “Ptolemaeus” vertalen en zo verschillende tekens ontcijferen. In 1821 ontcijferde hij ook het woord “Cleopatra,” hij had twaalf tekens om mee te werken, en uiteindelijk was hij in staat de rest van de tekst te vertalen.

Champollion onthulde zijn bevindingen aan de secretaris van de Franse Académie des Inscriptions in 1822, toen hij zijn Lettre à M. Dacier schreef. Op basis van deze brief publiceerde hij in 1824 een boek met de titel Précis du système hiéroglyphique.

Toen Champollion zijn vertaling van de hiërogliefen publiceerde, prees Young zijn werk, maar beweerde ook dat Champollion zijn systeem had gebaseerd op de artikelen van Young en wilde dat zijn bijdrage werd erkend. Champollion was echter niet bereid de eer te delen. In het op handen zijnde schisma, sterk gemotiveerd door de politieke spanningen van die tijd, steunden de Britten Young en de Fransen Champollion. Champollion, wiens volledig begrip van de hiëroglyfische grammatica enkele fouten van Young aantoonde, hield vol dat alleen hij de hiëroglyfen had ontcijferd. Na 1826 bood hij Young echter wel toegang tot demotische manuscripten in het Louvre, toen hij daar conservator was.

In 1828 leidde Champollion de Frans-Toscaanse expeditie naar Egypte. Dit was de eerste keer, na de expedities van Napoleon naar Egypte, dat een expeditie werd gezonden om de geschiedenis en de geografie van Egypte systematisch in kaart te brengen door het onderzoeken van de oude monumenten en hun inscripties. De expeditie werd met grote belangstelling gevolgd, en Champollion’s verslagen werden dagelijks gepubliceerd. Na zijn dood werden de aantekeningen en schetsen van deze expeditie gebruikt door Karl Richard Lepisus en John Gardner Wilkinson bij hun veldwerk in Egypte.

Legacy

Champollion wordt gecrediteerd voor het ontcijferen van de Egyptische hiërogliefen door zijn vertaling van de Steen van Rosetta, en gaf ons zo inzicht in de cultuur en geschiedenis van het oude Egypte. Zijn expeditie naar Egypte was de eerste systematische poging om de monumenten en hun inscripties van dit gebied in kaart te brengen, en om geleerden een basisbegrip van de Egyptische cultuur bij te brengen. Omdat zijn werk de basis legde voor toekomstig onderzoek, wordt Champollion beschouwd als de vader van de Egyptologie.

Publicaties

• Champollion, J.F. 2006. Précis du système hiéroglyphique des anciens Égyptiens. Adamant Media Corporation. ISBN 0543941566
• Champollion, J.F. 2001. Lettres écrites d’Égypte et de Nubie, en 1828 et 1829. Adamant Media Corporation. ISBN 0543967735
• Champollion, J.F. 1973. A la memoire de Champollion. Impr. de l’Institut francais d’archeologie orientale.
• Champollion, J.F. 1974. Notices descriptives. Genève: Editions de Belles-Lettres.
• Champollion, J.F. 1984. Principes généraux de l’écriture sacrée égyptienne: Appliquée à la représentation de la langue parlée. Parijs: M. Sidhom. ISBN 2905304006
• Champollion, J.F. 1985. L’essentiel de l’orthographe. Secalib. ISBN 2867970210
• Champollion, J.F. 1986. Panthéon égyptien: Collection des personnages mythologiques de l’ancienne Egypte. Perséa. ISBN 2906427004
• Champollion, J.F. 1990. Monumenten van Egypte en Nubië. Parijs: Robert Laffont.
• Champollion, J.F. 1995. Les Vieux remèdes Bretons. Ouest-Frankrijk. ISBN 2737318076
• Champollion, J.F. 2001. Egyptische Dagboeken. Gibson Square Books Ltd. ISBN 1903933021

• Baussier, Sylvie. 2002. Champollion en het Mysterie van de Hiërogliefen. Parijs: Sorbier. ISBN 2732037486
• Dorra, Max. 2003. La Syncope de Champollion. Parijs: Gallimard. ISBN 2070767930
• Honour, Alan. 1966. De man die stenen kon lezen: Champollion en de Steen van Rosetta. Hawthorn Books.
• Jacq, Christian. 2004. Champollion de Egyptenaar. Pocket Books. ISBN 0671028561
• Lacouture, Jean. 1988. Champollion: Een leven van verlichting. Parijs: Grasset. ISBN 2253057533
• Meyerson, Daniel. 2005. De taalkundige en de keizer: Napoleon en Champollion’s zoektocht om de Steen van Rosetta te ontcijferen. Random House Trade Paperbacks. ISBN 0345448723
• Reeves, N., and R.H. Wilkinson. 1996. De complete Vallei der Koningen. Thames & Hudson. ISBN 0500050805
• Singh, Simon. 2000. Het codeboek: De wetenschap van geheimhouding van het oude Egypte tot quantum cryptografie. Anchor. ISBN 0385495323
• Warren, John. Jean Francois Champollion: De vader van de Egyptologie. TourEgypt.net. Retrieved December 22, 2006.

Alle links opgehaald 15 april 2018.

• How to read Egyptian hieroglyphics – The pronunciation of the Ancient Egyptian language by Kelley L. Ross.
• Jean-François Champollion – Biography on BBC website.
• Key words: Unlocking lost languages – recensie van “The Keys of Egypt” door Lesley en Roy Atkins over Champollion’s werk aan de Steen van Rosetta.
• Steen van Rosetta – Wat is de Steen van Rosetta?