Verhalen vertellen is voor de mens net zo basaal als eten. Meer zelfs, want terwijl eten ons doet leven, zijn het de verhalen die ons leven de moeite waard maken. – Over verhalen, Richard Kearney
Een mens zijn is een verhaal te vertellen hebben. – Isak Dinesen
Wanneer eenmaal aan de eerste levensbehoeften is voldaan, besteden wij mensen meer van onze vrije tijd aan verhalen dan aan iets anders. Verhalen over dingen die niet waar zijn en mensen die niet bestaan, voor het grootste deel. Denk er maar eens over na. We kijken naar films en televisie; spelen videospelletjes; lezen boeken, strips en tekenfilms; luisteren naar liedjes; kijken naar kunst; zien uitvoeringen van toneelstukken, dans en opera’s; en vertellen elkaar verhalen rond de eettafel of bij het kampvuur. En we hebben dit altijd gedaan, sinds we leerden met elkaar te communiceren en uitvonden hoe we tekeningen op een grotwand konden krassen.
Verhalen maken zo’n enorm deel uit van ons leven dat we niet alleen hard bedraad moeten zijn om ervan te houden, maar ook om ze absoluut nodig te hebben. Een van de meest zinvolle en plezierige aspecten van mijn leven is de tijd die ik doorbreng met verhalen, voornamelijk in romanvorm, lezend over gebeurtenissen en mensen die iemand anders gewoon heeft verzonnen. En ik kan me echt geen leven voorstellen dat de moeite waard is zonder hen.
Maar waarom zijn verhalen zo belangrijk voor ons? Ik denk niet dat er één reden is. Het lijkt mij dat verhalen zo nodig zijn omdat ze zoveel cruciale functies vervullen die ons in staat stellen om als mensen te overleven en te gedijen, en dat allemaal tegelijk.
Vooreerst, wat is een verhaal precies? Het is zo eenvoudig als de anekdote die u uw echtgenoot tijdens het diner vertelt over die eikel op het werk en wat hij deed, of de lugubere gebeurtenissen die op het lokale nieuws worden verteld. Er is een reden waarom we naar beide verwijzen als “verhalen.” Een verhaal is in wezen een reeks gebeurtenissen over een bepaald onderwerp, verteld door een persoon aan een publiek.
De eerste functie van verhalen, denk ik, is te ontsnappen aan de alledaagsheid en routine van het leven. Het leven, zo hopen we, is lang, en vaak verstrijkt er heel wat tijd tussen belangrijke gebeurtenissen. In die tijd doen we de afwas, poetsen we onze tanden, gaan we naar ons werk – en dat is allemaal niet zo interessant. In een verhaal worden deze gebeurtenissen samengevat, waarbij de saaie stukken worden weggelaten. Door middel van verhalen kunnen we doen alsof we iemand anders zijn of ergens anders heengaan, zonder zelf risico’s te nemen of kosten te maken. We kunnen zelfs het onmogelijke doen, zoals door de tijd reizen of het heelal verkennen. Kinderen doen al van jongs af aan alsof, en door verschillende soorten verhalen houden we eigenlijk nooit op.
Die ontsnappingsfactor maakt verhalen zeer onderhoudend. Ze doden de tijd. Ze zijn leuk. De fun-factor stelt verhalen in staat hun andere functies te vervullen. Een van de meest basale functies van het verhaal is om te onderwijzen. We gebruiken verhalen om snel en gemakkelijk feiten te leren; onderzoek toont aan dat we feiten gemakkelijker onthouden als ze in verhalende vorm worden verteld. Maar verhalen leren ons ook hoe we moeten zijn.
Menselijke culturen hebben altijd maatschappelijke normen versterkt via verhalen vertellen. Via verhalen maken we onze kinderen (en buitenstaanders) duidelijk hoe we ons tegenover elkaar moeten gedragen, wat we belangrijk vinden en wat mogelijk is. Verhalen bewaren onze eigen geschiedenis en cultuur, en geven die door in een vorm die gemakkelijk te onthouden is aan de volgende generatie.
We gebruiken verhalen niet alleen om te leren, maar ook om te speculeren, om vragen te stellen en vervolgens oplossingen te vinden. Wat zou er gebeuren als we contact maakten met een buitenaards ras? Verhalen helpen ons alle mogelijkheden te onderzoeken. Wat zouden de gevolgen zijn als je je echtgenoot zou bedriegen? Verhalen helpen ons ook die hypothetische situatie te begrijpen. Als we verhalen over onszelf vertellen, stellen we ons al onze mogelijke toekomsten voor en, hopen we, helpen we onszelf de beste te kiezen.
Meer dan alleen speculeren over wat er zou kunnen gebeuren, gebruiken we verhalen om de grote onbeantwoordbare vragen te beantwoorden. Waarom ben ik hier? Wat is het doel van mijn leven? Wat betekent het om mens te zijn? Verhalen brengen orde en betekenis in de chaos en willekeur van het leven. Een verhaal heeft altijd een begin, een midden en een einde, wat voor ons heel bevredigend is, omdat we niet weten hoe ons eigen persoonlijke verhaal zal eindigen. En ons leven is eigenlijk een zoektocht naar ons eigen verhaal, nietwaar?
Finitief, verhalen verbinden ons met elkaar. Ook al weten we dat ze fictie zijn, toch lokken verhalen krachtige emotionele reacties bij ons uit. Terwijl we ondergedompeld zijn in een verhaal, kunnen we de wereld zien door de ogen van iemand anders. We kunnen weten hoe het is om een arme jongen in Delhi te zijn, of een slavin in het Virginia van de 17e eeuw, of de koningin van Engeland. Door onze subjectieve ervaringen via verhalen te delen, kunnen we ons met elkaar verbinden en ons in elkaar inleven. Door via verhalen te delen, zijn we beter in staat om samen te leven.
Omdat verhalen krachtige emotionele reacties kunnen oproepen, zijn het krachtige instrumenten. Ze kunnen worden gebruikt om mensen over te halen en samenlevingen te veranderen, en dat hebben ze ook gedaan – met goede en slechte resultaten. Daarom is kritiek op verhalen ook essentieel. Onze eindeloze discussie over verhalen – op het internet, rond de waterkoeler, in andere verhalen – is echt een intrinsiek onderdeel van het vertelproces, even essentieel als de verhalen zelf. We moeten altijd degenen wantrouwen die proberen onze verhalen – welke dan ook – of onze discussie over die verhalen te onderdrukken.
Wat zou er gebeuren als we een buitenaards ras tegenkwamen dat geen verhalen vertelde, dat niet eens begreep wat verhalen waren? Zouden we met hen kunnen communiceren, of een relatie met hen kunnen aangaan? Hmm, misschien moet iemand daar eens een verhaal over schrijven (als ze dat al niet hebben gedaan).