Afhankelijk van hoe je het definieert, zijn de enige landen die nooit kolonies zijn geweest Liberia, Ethiopië, Japan, Thailand, Bhutan, Iran, Nepal, Tonga, China, en mogelijk Noord-Korea, Zuid-Korea en Mongolië. Sommige historici mikken op deze lijst. Ethiopië, bijvoorbeeld, was bezet door de Italianen van 1936 tot 1941, totdat ze werden verdreven. Ze lieten pizza en pasta achter (wat nooit een slechte zaak kan zijn). Maar als deze historici de tijd namen om Ethiopië (of de andere landen op de lijst) te bezoeken, zouden ze beseffen hoe overduidelijk het was dat ze nooit echt gekoloniseerd waren.
Uit mijn eigen ervaring zijn hier acht verklikkers die me vertelden dat het land waarin ik woonde nooit een kolonie was:
1. Er is een overweldigende interne diversiteit.
De officiële taal van Ethiopië is het Amhaars. Maar ondanks dat ik 16 maanden in het land woon, kan ik nauwelijks een zin samenvoegen. Dat komt omdat ik in de zuidelijke regio woon, in de Sidama-zone. In de stad spreekt ongeveer de helft van de mensen Sidamees. Rij vijf minuten in bijna elke richting, en 100% van de mensen spreekt Sidamisch, en alleen Sidamisch.
Dus ik leer heel veel Sidamisch. Maar als ik 30 minuten naar het noordoosten rijd, kom ik in de Oromo zone, waar een heel andere taal en cultuur is om over te leren. Dan heb je nog de Ethio-Somali, Tigray, Gurage, Welayta, Hadiya en Afar. In feite worden er in dit land dagelijks ongeveer 88 inheemse talen gesproken.
De rest van het continent heeft een geschiedenis van vergelijkbare diversiteit, maar probeer maar eens een land te vinden waar obscure lokale talen hun eigen TV-stations hebben en worden gebruikt om universitaire cursussen te geven. En probeer eens een land te vinden waar een hoog percentage van de mensen de officiële taal helemaal niet spreekt.
2. Niemand is bang voor je.
Dit klinkt misschien vreemd om te zeggen, maar iedereen die wel eens een voormalige kolonie heeft bezocht, weet waar ik het over heb. In de meeste van deze landen is er nog steeds een zekere eerbied voor blanke buitenlanders, en iedereen die je iets anders vertelt, houdt zichzelf voor de gek.
Toen ik veldwerk deed in de Centraal-Afrikaanse Republiek, bijvoorbeeld, ontmoette ik een oudere vrouw die geen interview met me wilde afnemen. Ik was een beetje verbaasd, want zij was de eerste persoon ooit die weigerde.
Ik vroeg mijn vertaler: “Waarom wil ze het interview niet doen?”
Hij antwoordde prompt: “Ze is bang.”
“Waar is ze bang voor?”
“Ze herinnert zich de Fransen.”
CAR was tot 1960 onder Franse kolonisatie. Ik ben niet Frans, maar voor deze vrouw had ik het net zo goed kunnen zijn. En oude vrouwen waren niet de enigen die zich stoorden aan mijn aanwezigheid. Kleine kinderen gilden soms als ze me zagen naderen, want de enige keer dat ze ooit een blanke hebben gezien, is als ze een injectie moesten krijgen.
Ik verwachtte soortgelijke reacties in Ethiopië, maar heb ze nooit gekregen. De lokale dokters zijn Ethiopisch, dus kinderen denken niet dat ik er ben om ze met naalden te prikken.
Zeker, ik ben een nieuwigheid, maar nooit een die moet worden gevreesd of waarop moet worden ingespeeld. Als ik naar de kliniek ga, sta ik in de rij, net als iedereen. En als iemand aardig tegen me wil zijn, weet ik zeker dat dat niet komt door een cultureel overblijfsel uit de koloniale tijd. Ze zijn aardig tegen me omdat ik een gast ben, en gastvrijheid is een groot deel van hun cultuur.
Een vriendelijke vrouw verwelkomde me in haar eenvoudige huis zodat ze koffie voor me kon roosteren, stampen en zetten op de Ethiopische manier.
Illustratie: FOTO: Courtney Danyel
3. Als je in het Engels begrepen wilt worden, kun je maar beter het dialect spreken.
De meeste voormalige koloniën kregen de taal van hun kolonisatoren opgedrongen. Ethiopiërs noemen het stadscentrum “piazza” en vrieskoppen worden “gellati” genoemd, maar verder hoor je op straat geen greintje Italiaans.
Toch begrijpen Ethiopische opvoeders het belang van Engels als wereldtaal, en daarom beginnen ze al in de eerste klas met het onderwijzen ervan. De meeste van de 26% Ethiopiërs die de middelbare school afmaken, spreken het vrij goed. Maar wat ik al snel ontdekte, was dat als ik met iemand in het Engels wilde communiceren, en begrepen wilde worden, ik Ethiopisch Engels moest leren.
In tegenstelling tot veel voormalige koloniën, wordt Engels bijna altijd aan Ethiopiërs geleerd door Ethiopiërs. En volgens mij begint het al te evolueren naar een soort pidgin taal, wat de reden is dat ik elke ochtend BBC News van het Engels in het Engels moet vertalen voor mijn partner.
Een paar beginnerstips voor de taal:
- “Klas” betekent elk type kamer;
- “Broek” is ondergoed;
- “Broek”‘ is een broek;
- “Huis” verwijst naar elk soort gebouw;
- “Baby” betekent een kind van elke leeftijd;
- Vraag niet om de rekening, vraag om de rekening (en spreek het duidelijk uit);
- “Restaurant” is nietszeggend. Zeg “hotel.”
4. Wat je ook zegt, je komt uit Europa.
Ik kom uit de V.S., en heb plannen gemaakt om een reis naar huis te maken. Al mijn vrienden weten dat het een tijdje geleden is, dus zeggen ze vaak: “Ik hoop dat je een goede reis terug naar Europa hebt.”
Voor een tijdje dacht ik dat letterlijk iedereen die ik kende geen idee had waar ik vandaan kwam. Tot ik iemand er op aansprak: “Weet je, ik kom niet uit Europa, ik kom uit de VS. Ik ga terug naar de VS.” Mijn vriend wuifde de opmerking weg met zijn hand en zei: “
Ik heb het er sindsdien met anderen over gehad, en hun gevoelens zijn hetzelfde. Zelfs de nieuwsmedia hebben het over “ferengoch” als ze het over de westerse markten hebben, wat letterlijk vertaald betekent: “Die blanke mensen.” Soms ben je ook Chinees.
In de begintijd dat ik in Ethiopië woonde, schreeuwde een kind naar me: “Hé, Boeddha Boeddha China Town!”
Het zou ook niet de laatste keer zijn. Mensen op straat noemen me bijna elke dag “China”.
Ik ben op veel plaatsen geweest, maar Ethiopië is de eerste waar ik voor een Chinees ben aangezien.
Maar je kunt het ze niet kwalijk nemen. Er zijn hier veel Chinezen. Veel meer dan “ferengis” in ieder geval. De twee landen doen veel zaken samen, en omdat Ethiopië nooit gekoloniseerd is geweest, is het veel waarschijnlijker dat de eerste lichtgetinte die iemand ziet, uit Azië komt.
Ik lach het maar weg, en troost me met de gedachte dat ik waarschijnlijk lang niet zo vaak “China” word genoemd als de vele Koreanen en Japanners die het land bezoeken.
6. Niemand geeft om jullie feestdagen.
Illustratie: Het vieren van Sidama Nieuwjaar (Chambalala) met een reusachtige speer. FOTO: Israel Irassa
Elke expat kan je vertellen dat het missen van feestdagen met je familie een van de moeilijkste onderdelen kan zijn van het leven in het buitenland. Gelukkig voor kerstfans kun je in bijna elk deel van de wereld op zijn minst pockets van christenen vinden die enig begrip hebben voor het belang van de dag voor jou.
Ethiopië is ongeveer 63% christelijk, maar dat hield de afgelopen twee kerstmissen niet tegen om de zwaarste van mijn leven te zijn.
U ziet, Ethiopië heeft zijn eigen kalender (net als China, een andere niet-kolonie), en hun Kerstmis is twee weken later dan Westerse kerst. Dus op 25 december 2015 zat ik niets te doen, terwijl iedereen in de stad gewoon doorging met zijn werk. Niemand wist dat het voor mij een feestdag was. Natuurlijk had ik geen werk te doen – al mijn klanten in het westen gaven me vrijaf. Toen, ongeveer drie dagen na Kerstmis, begonnen de winkels kerstversieringen te koop aan te bieden. Het hotel vlakbij mijn huis maakte een peperkoekhuisje en haalde de opblaasbare kerstman tevoorschijn. Ik vond de kerstsfeer!
Ik kon tenminste met mijn moeder via Skype klagen over de feestdagen. Ze was in China, waar Kerstmis ook niet veel voorstelt. Ze zei dat ze uitkeek naar Chinees Nieuwjaar.
Gelukkig is het makkelijk om dat allemaal te vergeten door betrokken te raken bij de lokale feestdagen. Er zijn er veel. Ik heb het begin van 2016 misschien niet op 1 jan. kunnen vieren (Ethiopisch Nieuwjaar is 11 sep.), maar ik heb me wel vermaakt met zowel de nationale als de lokale nieuwjaarsviering (ook weken na elkaar).
7. Er is maar één rockband.
Het is me nooit opgevallen hoezeer westerse muziek de muzieksmaak van de rest van de wereld heeft beïnvloed, totdat ik hierheen verhuisde. In heel Afrika en Zuid-Amerika zijn rock, alternative, hip hop en rap standaard genres.
Maar hier is er maar één rock band (althans die ik ken). Ze heten “Jano Band,” en hun spul is vrij goed, maar lang niet zo interessant als de meerderheid van de Ethiopische muziek. Ethiopische muziek is divers, net als de mensen, en heeft een uniek geluid dat je nergens anders vindt. Zeker, populaire westerse stijlen beginnen binnen te sijpelen, maar ik zou zeggen dat 95% van de muziek van het land diatonisch is, en dat er vaak vee in de muziekvideo’s voorkomt.
Vele Ethiopiërs houden net zoveel van hun koeien als westerlingen van hun honden. Ze laten ze zelfs in huis slapen (maar niet op het bed).
Illustratie: FOTO: Israel Irassa
Eerlijk gezegd, hoop ik dat het zo blijft. Als ik leer over de diversiteit van de muziek in een land dat nooit gekoloniseerd is geweest, vraag ik me af hoeveel sterker de lokale muziekstijlen hadden kunnen zijn op andere plaatsen die dat wel waren.
8. Niemand begrijpt waarom je zo’n haast hebt.
Afrika in het algemeen heeft de neiging om meer laid back dan de westerse wereld, maar een resultaat van de ongelukkige kolonisatie van plaatsen als Kenia en Ghana is dat ze een been omhoog als het gaat om catering aan westerse verwachtingen.
Ik denk dat dat is waarom het hier volledig aanvaardbaar voor een ober om me te gijzelen in een van de mooiste hotels in de stad, omdat ze niet kan afdrukken me een ontvangstbewijs … Dit is echt gebeurd: De stroom was uitgevallen, en ze kon me geen bonnetje geven voor mijn maaltijd, dus ik kon niet betalen. Ik vroeg haar of ik zonder bonnetje kon betalen, en ze zei nee, om belastingredenen. Ik had iemand die op me wachtte, dus ik probeerde haar meer dan genoeg geld te geven en de trap af te gaan. Heel verontschuldigend verhinderde ze me fysiek om weg te gaan, en zei: “Alstublieft, wacht even.”
Ik wist dat ze bang was in de problemen te komen, dus ging ik weer zitten. Maar na ongeveer 20 minuten liet ik het geld op tafel liggen en rende naar buiten toen ze niet keek.
In Ethiopië hebben de mensen altijd vrije tijd, ook als ze dat eigenlijk niet hebben. Ik heb het lang niet begrepen, maar er is een ernstige culturele verplichting om op straat te gaan staan en iedereen uitvoerig te groeten. Vroeger werd ik boos op mijn partner als ik hem naar de overkant van de straat stuurde om brood te kopen, een taak die ongeveer twee minuten in beslag neemt. Hij kwam dan na een uur terug, haalde zijn schouders op en zei: “Ik was mensen aan het groeten.”
*****
Misschien zouden veel mensen deze dingen niet opmerken, maar ik denk dat niets de gevolgen op lange termijn van de westerse kolonisatie beter aantoont dan enige tijd door te brengen in een land dat het nooit heeft meegemaakt.
Toch blijft de globalisering zich verspreiden, en ik kan zien dat ze de talen, culturen, kunst en manier van leven hier al sterk beïnvloedt. Hoewel de verandering misschien niet komt van een binnenvallende onderdrukker, zou het uiteindelijke effect wel eens hetzelfde kunnen zijn.
Ethiopië en de andere niet-koloniën hebben een aantal unieke kwaliteiten die laten zien hoe divers de menselijke conditie werkelijk is, culturele juweeltjes die we moeten koesteren, omdat ze in de toekomst misschien niet meer zo voor de hand liggen.
Courtney Danyel is een freelance schrijfster die momenteel in het zuiden van Ethiopië woont. Ze heeft een MA in evolutionaire antropologie en een passie voor mensen, culturen en reizen. Kom meer over haar te weten op CourtneyDanyel.com en volg haar op Twitter @danyeltravels.