Starożytny Rzym

Zaczynając w ósmym wieku p.n.e., starożytny Rzym rozrósł się z małego miasta w środkowych Włoszech nad rzeką Tyber w imperium, które w szczytowym okresie obejmowało większość kontynentalnej Europy, Brytanię, znaczną część zachodniej Azji, północną Afrykę i wyspy Morza Śródziemnego. Wśród wielu spuścizn rzymskiej dominacji należy wymienić powszechne używanie języków romańskich (włoskiego, francuskiego, hiszpańskiego, portugalskiego i rumuńskiego) wywodzących się z łaciny, nowoczesny zachodni alfabet i kalendarz oraz pojawienie się chrześcijaństwa jako głównej religii świata. Po 450 latach republiki Rzym stał się imperium w następstwie powstania i upadku Juliusza Cezara w I wieku p.n.e. Długie i triumfalne rządy pierwszego cesarza, Augusta, zapoczątkowały złoty wiek pokoju i dobrobytu.D. był jednym z najbardziej dramatycznych implozji w historii ludzkiej cywilizacji.

Pochodzenie Rzymu

Jak głosi legenda, Rzym został założony w 753 r. p.n.e. przez Romulusa i Remusa, bliźniaczych synów Marsa, boga wojny. Pozostawieni do utonięcia w koszu na Tybrze przez króla pobliskiej Alba Longa i uratowani przez wilczycę, bliźniacy przeżyli, by pokonać tego króla i założyć własne miasto na brzegu rzeki w 753 r. p.n.e. Po zabiciu brata Romulus został pierwszym królem Rzymu, który został nazwany na jego cześć. Po nim nastąpiła linia królów sabińskich, łacińskich i etruskich (wcześniejsze cywilizacje włoskie) w niedziedzicznej sukcesji. Istnieje siedmiu legendarnych królów Rzymu: Romulus, Numa Pompilius, Tullus Hostilius, Ancus Martius, Lucius Tarquinius Priscus (Tarkwiniusz Starszy), Servius Tullius i Tarquinius Superbus, czyli Tarkwiniusz Dumny (534-510 p.n.e.). Chociaż nazywano ich po łacinie „Rex”, czyli „Król”, wszyscy królowie po Romulusie byli wybierani przez senat.

Era Rzymu jako monarchii zakończyła się w 509 r. p.n.e. wraz z obaleniem siódmego króla, Lucjusza Tarkwiniusza Superbusa, którego starożytni historycy przedstawiali jako okrutnego i despotycznego w porównaniu z jego dobrotliwymi poprzednikami. Powiadano, że powstanie ludowe wybuchło z powodu gwałtu dokonanego na cnotliwej szlachciance Lukrecji przez syna króla. Niezależnie od przyczyny, Rzym przekształcił się z monarchii w republikę, świat wywodzący się od res publica, czyli „własności ludu”.

Rzym został zbudowany na siedmiu wzgórzach, znanych jako „siedem wzgórz Rzymu” – Wzgórze Eskwilin, Wzgórze Palatyn, Wzgórze Awentyńskie, Wzgórze Kapitolińskie, Wzgórze Kwirynalskie, Wzgórze Wiminał i Wzgórze Caeliańskie.

Wczesna Republika

Władza monarchy przeszła na dwóch corocznie wybieranych magistrów zwanych konsulami. Pełnili oni również funkcję naczelnych dowódców armii. Sędziowie, choć wybierani przez lud, wywodzili się w dużej mierze z senatu, zdominowanego przez patrycjuszy, czyli potomków pierwotnych senatorów z czasów Romulusa. Polityka we wczesnej republice była naznaczona długą walką między patrycjuszami a plebejuszami (pospólstwem), którzy ostatecznie osiągnęli pewną władzę polityczną dzięki wieloletnim ustępstwom ze strony patrycjuszy, w tym ich własnym organom politycznym, trybunom, którzy mogli inicjować lub wetować ustawodawstwo.

W 450 roku p.n.e., pierwszy rzymski kodeks prawny został spisany na 12 tablicach z brązu, znanych jako Dwanaście Tablic, i publicznie wystawiony na Forum Romanum. Prawa te obejmowały kwestie procedury prawnej, praw cywilnych i praw własności i stanowiły podstawę dla całego przyszłego rzymskiego prawa cywilnego. Do około 300 roku p.n.e. prawdziwa władza polityczna w Rzymie skupiała się w senacie, który w tym czasie obejmował tylko członków patrycjatu i bogatych rodzin plebejskich.

Ekspansja militarna

W okresie wczesnej republiki państwo rzymskie rozrastało się wykładniczo zarówno pod względem wielkości, jak i potęgi. Choć Galowie splądrowali i spalili Rzym w 390 r. p.n.e., Rzymianie odrodzili się pod wodzą bohatera wojskowego Kamillusa, ostatecznie zdobywając kontrolę nad całym Półwyspem Apenińskim do 264 r. p.n.e. Rzym stoczył następnie serię wojen znanych jako wojny punickie z Kartaginą, potężnym miastem-państwem w północnej Afryce. Pierwsze dwie wojny punickie zakończyły się pełną kontrolą Rzymu nad Sycylią, zachodnią częścią Morza Śródziemnego i dużą częścią Hiszpanii. W trzeciej wojnie punickiej (149-146 p.n.e.) Rzymianie zdobyli i zniszczyli miasto Kartaginę, a jego ocalałych mieszkańców sprzedali w niewolę, dzięki czemu część północnej Afryki stała się rzymską prowincją. W tym samym czasie Rzym rozszerzył swoje wpływy na wschód, pokonując króla Macedonii Filipa V w wojnach macedońskich i przekształcając jego królestwo w kolejną rzymską prowincję.

Militarne podboje Rzymu prowadziły bezpośrednio do jego rozwoju kulturowego jako społeczeństwa, ponieważ Rzymianie czerpali ogromne korzyści z kontaktu z tak zaawansowanymi kulturami jak Grecy. Pierwsza literatura rzymska pojawiła się około 240 r. p.n.e., wraz z tłumaczeniami greckich klasyków na łacinę; Rzymianie ostatecznie przyjęli wiele z greckiej sztuki, filozofii i religii.

Wewnętrzne zmagania w późnej Republice

Złożone instytucje polityczne Rzymu zaczęły się rozpadać pod ciężarem rosnącego imperium, wprowadzając erę wewnętrznych zawirowań i przemocy. Przepaść między bogatymi a biednymi pogłębiła się, gdy bogaci właściciele ziemscy wyparli drobnych rolników z gruntów publicznych, podczas gdy dostęp do władzy był coraz bardziej ograniczony do klas uprzywilejowanych. Próby rozwiązania tych problemów społecznych, takie jak ruchy reformatorskie Tyberiusza i Gajusza Grakchusa (odpowiednio w 133 r. p.n.e. i 123-22 r. p.n.e.), kończyły się śmiercią reformatorów z rąk ich przeciwników.

Gajusz Mariusz, prostak, którego sprawność wojskowa wyniosła go na stanowisko konsula (na pierwszą z sześciu kadencji) w 107 r. p.n.e., był pierwszym z serii watażków, którzy zdominowali Rzym w okresie późnej republiki. Do 91 r. p.n.e. Mariusz zmagał się z atakami swoich przeciwników, w tym swojego kolegi, generała Sulli, który został dyktatorem wojskowym około 82 r. p.n.e. Po odejściu Sulli na emeryturę jeden z jego dawnych zwolenników, Pompejusz, przez krótki czas pełnił funkcję konsula, a następnie prowadził udane kampanie wojskowe przeciwko piratom na Morzu Śródziemnym i siłom Mitrydatesa w Azji. W tym samym okresie Marek Tuliusz Cyceron, wybrany na konsula w 63 r. p.n.e., sławnie pokonał spisek patrycjusza Catalina i zdobył reputację jednego z największych rzymskich oratorów.

Powstanie Juliusza Cezara

Kiedy zwycięski Pompejusz wrócił do Rzymu, zawarł niełatwy sojusz znany jako Pierwszy Triumwirat z bogatym Markiem Licyniuszem Krassusem (który stłumił bunt niewolników pod wodzą Spartakusa w 71 roku p.n.e.) i inną wschodzącą gwiazdą rzymskiej polityki: Gajusz Juliusz Cezar. Po zdobyciu chwały wojskowej w Hiszpanii Cezar powrócił do Rzymu, by ubiegać się o urząd konsula w 59 r. p.n.e. Dzięki sojuszowi z Pompejuszem i Krassusem Cezar otrzymał w 58 r. p.n.e. zarząd trzech bogatych prowincji w Galii.Po tym, jak żona Pompejusza Julia (córka Cezara) zmarła w 54 r. p.n.e., a Krassus zginął w bitwie przeciwko Partii (dzisiejszy Iran) w następnym roku, triumwirat został rozbity. Wobec nieładu w rzymskiej polityce w starym stylu Pompejusz został jedynym konsulem w 53 r. p.n.e. Militarna chwała Cezara w Galii i jego rosnące bogactwo przyćmiły Pompejusza, który wraz z sojusznikami z senatu stale osłabiał Cezara. W 49 r. p.n.e. Cezar i jeden z jego legionów przekroczyli Rubikon, rzekę na granicy Italii i Galii Cisalpińskiej. Inwazja Cezara na Italię rozpaliła wojnę domową, z której wyszedł jako dożywotni dyktator Rzymu w 45 r. p.n.e.

Od Cezara do Augusta

Mniej niż rok później Juliusz Cezar został zamordowany na idach marca (15 marca 44 p.n.e.) przez grupę swoich wrogów (kierowaną przez republikańskich szlachciców Marka Juniusza Brutusa i Gajusza Kasjusza). Konsul Marek Antoniusz oraz prawnuk i adoptowany spadkobierca Cezara, Oktawian, połączyli siły, by zmiażdżyć Brutusa i Kasjusza, i podzielili się władzą w Rzymie z byłym konsulem Lepidusem w ramach tak zwanego drugiego triumwiratu. Oktawian kierował zachodnimi prowincjami, Antoniusz wschodnimi, a Lepidus afrykańskimi, ale do 36 r. p.n.e. narastały napięcia i triumwirat wkrótce się rozwiązał. W 31 r. p.n.e. Oktawian zwyciężył w bitwie pod Actium nad siłami Antoniusza i królowej Egiptu Kleopatry (o której mówi się, że była kochanką Juliusza Cezara). W następstwie tej druzgocącej porażki Antoniusz i Kleopatra popełnili samobójstwo.

Do 29 r. p.n.e. Oktawian był jedynym przywódcą Rzymu i wszystkich jego prowincji. Aby uniknąć losu Cezara, zadbał o to, by jego pozycja absolutnego władcy była akceptowana przez społeczeństwo, pozornie przywracając instytucje polityczne republiki rzymskiej, a w rzeczywistości zachowując całą rzeczywistą władzę dla siebie. W 27 r. p.n.e. Oktawian przyjął tytuł Augusta, stając się pierwszym cesarzem Rzymu.

Wieki cesarzy rzymskich

Rządy Augusta przywróciły w Rzymie morale po stuleciu niezgody i korupcji oraz zapoczątkowały słynny pax romana – dwa pełne stulecia pokoju i dobrobytu. Wprowadził różne reformy społeczne, odniósł liczne zwycięstwa militarne i pozwolił na rozkwit rzymskiej literatury, sztuki, architektury i religii. August rządził przez 56 lat, wspierany przez swoją wielką armię i rosnący kult cesarza. Gdy zmarł, senat podniósł Augusta do rangi boga, rozpoczynając długą tradycję deifikacji popularnych cesarzy.

Dynastia Augusta obejmowała niepopularnego Tyberiusza (14-37 n.e.), krwiożerczego i niestabilnego Kaligulę (37-41) oraz Klaudiusza (41-54), który został najlepiej zapamiętany z podboju Brytanii przez swoją armię. Linię zakończył Neron (54-68), którego ekscesy spustoszyły rzymski skarbiec i doprowadziły do jego upadku i samobójstwa. Czterech cesarzy objęło tron w burzliwym roku po śmierci Nerona; czwarty, Wespazjan (69-79), i jego następcy, Tytus i Domicjan, znani byli jako Flawianowie; starali się oni poskromić ekscesy rzymskiego dworu, przywrócić władzę senatu i promować dobrobyt publiczny. Tytus (79-81) zasłużył sobie na oddanie ludu, prowadząc działania naprawcze po niesławnym wybuchu Wezuwiusza, który zniszczył miasta Herkulanum i Pompeje.

Panowanie Nerwy (96-98), który został wybrany przez senat na następcę Domicjana, rozpoczęło kolejny złoty wiek w historii Rzymu, podczas którego czterech cesarzy – Trajan, Hadrian, Antoninus Pius i Marek Aureliusz – objęło tron pokojowo, następując po sobie w drodze adopcji, w przeciwieństwie do sukcesji dziedzicznej. Trajan (98-117) rozszerzył granice Rzymu w największym stopniu w historii, zwyciężając nad królestwami Dacji (obecnie północno-zachodnia Rumunia) i Partii. Jego następca Hadrian (117-138) umocnił granice imperium (słynna budowa Muru Hadriana w dzisiejszej Anglii) i kontynuował dzieło swego poprzednika, ustanawiając wewnętrzną stabilność i wprowadzając reformy administracyjne.

Pod rządami Antoninusa Piusa (138-161) Rzym trwał w pokoju i dobrobycie, ale rządy Marka Aureliusza (161-180) były zdominowane przez konflikty, w tym wojnę z Partią i Armenią oraz inwazję plemion germańskich z północy. Gdy Marek zachorował i zmarł w pobliżu pola bitwy pod Vindoboną (Wiedeń), zerwał z tradycją niedziedzicznej sukcesji i wyznaczył 19-letniego syna Commodusa na swego następcę.

Spadek i dezintegracja

Dekadencja i niekompetencja Commodusa (180-192) przyniosła złoty wiek rzymskich cesarzy do rozczarowującego końca. Jego śmierć z rąk własnych ministrów zapoczątkowała kolejny okres wojny domowej, z której zwycięsko wyszedł Lucjusz Septymiusz Sewerus (193-211). W III wieku Rzym cierpiał z powodu cyklu niemal nieustannych konfliktów. Na tron wstąpiło w sumie 22 cesarzy, z których wielu spotkało się z brutalnym końcem z rąk tych samych żołnierzy, którzy doprowadzili ich do władzy. Tymczasem zagrożenia z zewnątrz nękały imperium i uszczuplały jego bogactwa, w tym ciągła agresja ze strony Germanów i Partów oraz najazdy Gotów nad Morzem Egejskim.

Panowanie Dioklecjana (284-305) tymczasowo przywróciło pokój i dobrobyt w Rzymie, ale wysokim kosztem dla jedności imperium. Dioklecjan podzielił władzę na tzw. tetrarchię (rządy czterech), dzieląc swój tytuł Augusta (cesarza) z Maksymianem. Para generałów, Galeriusz i Konstancjusz, zostali mianowani asystentami i wybranymi następcami Dioklecjana i Maksymiana; Dioklecjan i Galeriusz rządzili wschodnim Cesarstwem Rzymskim, podczas gdy Maksymian i Konstancjusz przejęli władzę na zachodzie.

Stabilność tego systemu bardzo ucierpiała po tym, jak Dioklecjan i Maksymian odeszli z urzędu. Konstantyn (syn Konstancjusza) wyłonił się z wynikłych walk o władzę jako jedyny cesarz zjednoczonego Rzymu w 324 roku. Przeniósł stolicę Rzymu do greckiego miasta Bizancjum, które przemianował na Konstantynopol. Na soborze w Nicei w 325 r. Konstantyn uczynił chrześcijaństwo (niegdyś mroczną sektę żydowską) oficjalną religią Rzymu.

Jedność Rzymu pod rządami Konstantyna okazała się iluzoryczna, a 30 lat po jego śmierci wschodnie i zachodnie imperia znów były podzielone. Pomimo ciągłej walki z siłami perskimi, Cesarstwo Wschodniorzymskie, znane później jako Cesarstwo Bizantyjskie, pozostało w dużej mierze nienaruszone przez następne stulecia. Zupełnie inna historia rozgrywała się na zachodzie, gdzie imperium targane było wewnętrznymi konfliktami, a także zagrożeniami z zagranicy – zwłaszcza ze strony plemion germańskich, które zadomowiły się w granicach imperium, takich jak Wandalowie (od ich splądrowania Rzymu pochodzi określenie „wandalizm”) – i stale traciło pieniądze z powodu ciągłych wojen.

Rzym ostatecznie załamał się pod ciężarem własnego rozdętego imperium, tracąc swoje prowincje jedna po drugiej: Brytanię około 410 roku; Hiszpanię i północną Afrykę do 430 roku. Attyla i jego brutalni Hunowie najechali Galię i Italię około 450 roku, jeszcze bardziej wstrząsając fundamentami imperium. We wrześniu 476 r. germański książę o imieniu Odovacar zdobył kontrolę nad rzymską armią w Italii. Po obaleniu ostatniego zachodniego cesarza, Romulusa Augusta, wojska Odovacara ogłosiły go królem Italii, kładąc haniebny kres długiej, burzliwej historii starożytnego Rzymu. Upadek Imperium Rzymskiego był całkowity.

Architektura rzymska

Rzymska architektura i innowacje inżynieryjne wywarły trwały wpływ na współczesny świat. Rzymskie akwedukty, opracowane po raz pierwszy w 312 r. p.n.e., umożliwiły rozwój miast dzięki transportowi wody do obszarów miejskich, poprawiając zdrowie publiczne i warunki sanitarne. Niektóre rzymskie akwedukty transportowały wodę nawet do 60 mil od jej źródła, a Fontanna di Trevi w Rzymie nadal opiera się na zmodernizowanej wersji oryginalnego rzymskiego akweduktu.

Cement rzymski i beton są częścią powodu, dla którego starożytne budynki, takie jak Koloseum i Forum Romanum, nadal stoją mocno dzisiaj. Rzymskie łuki, lub łuki segmentowe, ulepszyły wcześniejsze łuki, aby zbudować mocne mosty i budynki, równomiernie rozkładając ciężar w całej strukturze.

Drogi rzymskie, najbardziej zaawansowane drogi w świecie starożytnym, umożliwiły Imperium Rzymskiemu – które miało ponad 1,7 miliona mil kwadratowych u szczytu swej potęgi – pozostanie w kontakcie. Zawierały one takie nowoczesne-wydające się innowacje jak znaczniki mil i drenaż. Do 200 r. p.n.e. zbudowano ponad 50 000 mil dróg, a kilka z nich jest nadal w użyciu.

GALERIE FOTOGRAFICZNE

.