Written by John Coyle, the Reef C. Ivey II Term Professor of Law, Associate Professor of Law at the University of North Carolina School of Law
W zeszłym tygodniu pisałem o regułach interpretacyjnych, które sądy amerykańskie wykorzystują do interpretacji niejednoznacznych klauzul wyboru prawa. Klauzule wyboru prawa nie są jednak jedynymi środkami, za pomocą których umawiające się strony mogą korzystać ze swojej autonomii w ramach przepisów prawa prywatnego międzynarodowego. Strony mogą również wybrać w drodze umowy forum, na którym będą rozstrzygane ich spory. W Stanach Zjednoczonych takie postanowienia umowne są ogólnie znane jako klauzule wyboru forum. W innych miejscach na świecie takie postanowienia są ogólnie znane jako klauzule wyboru sądu. Ponieważ niniejszy wpis w dużej mierze koncentruje się na praktyce amerykańskiej, używam tego pierwszego terminu.
Kwestia, czy i w jakim zakresie klauzule wyboru forum powinny być wykonalne, jest sporna. Kwestia ta wykracza również poza zakres niniejszego artykułu. Zamiast tego, chcę zwrócić uwagę na pokrewną kwestię, która przyciągnęła znacznie mniej uwagi naukowców. Chodzi o to, jak interpretować język umowy, za pomocą którego podmioty prywatne korzystają ze swojej autonomii w zakresie wyboru forum. Zagadnienie to analizuję dość obszernie w mającym się wkrótce ukazać artykule. W ciągu ostatnich kilku dekad sądy w Stanach Zjednoczonych opracowały kilka reguł interpretacyjnych – kanonów konstrukcyjnych, używając wyszukanego terminu – które przypisują znaczenie wieloznacznym słowom i zwrotom często pojawiającym się w klauzulach wyboru forum. Poniżej omawiam kilka z tych reguł interpretacyjnych.
Pierwsza i najważniejsza z tych reguł interpretacyjnych pomaga sądowi ustalić, czy klauzula wyboru forum jest wyłączna czy niewyłączna. Klauzula wyłącznego wyboru forum wymaga, aby wszelkie spory toczyły się na wskazanym forum z wyłączeniem wszystkich innych. Natomiast w niewyłącznej klauzuli wyboru forum strony wyrażają jedynie zgodę na osobistą jurysdykcję na wybranym forum lub zgadzają się nie sprzeciwiać się właściwości miejscowej sądu, jeśli druga strona wniesie pozew na wybranym forum. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat sądy amerykańskie rozpatrywały tysiące spraw, w których musiały odróżnić klauzule wyłączne (czasami określane jako klauzule bezwzględnie obowiązujące) od klauzul niewyłącznych (czasami określanych jako klauzule dozwolone). Aby pomóc im w tym zadaniu, opracowali oni zestaw reguł, które określam mianem kanonów odnoszących się do klauzul wyłączności.
Na wstępie należy podkreślić, że zgodnie z dominującą doktryną prawa amerykańskiego klauzule wyboru forum są z założenia niewyłączne. Zasada ta różni się od zasady wyrażonej w art. 3 lit. b) Konwencji haskiej o umowach dotyczących jurysdykcji, który stanowi, że klauzule wyboru forum są z założenia wyłączne. W Stanach Zjednoczonych zatem domniemanie niewyłączności musi być obalone przez tzw. język wyłączności, tj. język, który sygnalizuje zamiar stron do prowadzenia sporu na wybranym forum i żadnym innym. Jeśli klauzula stwierdza, że postępowanie sądowe „musi” toczyć się na wybranym forum lub że wybrane forum będzie miało „wyłączną jurysdykcję” do rozpatrzenia sprawy, wówczas klauzula jest wyłączna. Jeśli klauzula stwierdza jedynie, że strony „zgadzają się na jurysdykcję” w wybranym forum lub że „zgadzają się nie sprzeciwiać się właściwości miejscowej” w wybranym forum, dla porównania, klauzula jest niewyłączna.
Podmioty zagraniczne powinny być świadome, że sądy amerykańskie będą często stosować kanony odnoszące się do wyłączności w celu interpretacji klauzul wyboru forum wybierających jurysdykcję zagraniczną, nawet jeśli umowa zawiera klauzulę wyboru prawa wybierającą prawo zagraniczne. W jednej z ostatnich spraw sąd na Florydzie został wezwany do ustalenia, czy następująca klauzula wyboru forum była wyłączna czy niewyłączna:
Niniejsza umowa podlega i jest interpretowana zgodnie z prawem maltańskim, a każda strona niniejszym poddaje się jurysdykcji sądów maltańskich w odniesieniu do wszelkich roszczeń, sporów lub spraw wynikających z lub w związku z niniejszą umową, jej wykonaniem i skutkami.
Niezależnie od tego, że klauzula wyraźnie stwierdzała, że ma podlegać prawom Malty, sąd na Florydzie odwoływał się wyłącznie do precedensu amerykańskiego, aby stwierdzić, że klauzula była w rzeczywistości niewyłączna i że pozew mógł być wniesiony do sądu stanowego na Florydzie. Dlatego też w kontaktach z kontrahentami amerykańskimi spółkom zagranicznym zaleca się sporządzanie klauzul wyboru forum z uwzględnieniem amerykańskich reguł interpretacyjnych, nawet jeśli umowa zawiera klauzulę wyboru prawa wybierającą prawo ich rodzimej jurysdykcji.
Drugim zestawem reguł interpretacyjnych są kanony odnoszące się do zakresu. Kanony te służą do określenia, czy klauzula wyboru forum ma zastosowanie wyłącznie do roszczeń umownych, czy też również do powiązanych roszczeń deliktowych i ustawowych. Do chwili obecnej sądy amerykańskie opracowały co najmniej pięć różnych reguł interpretacyjnych, które miałyby rozstrzygnąć tę kwestię, a żaden z testów nie zyskał poparcia większości. Sądy jednak konsekwentnie uznają, że klauzule wyboru forum, które stanowią, że wybrane forum będzie rozpatrywać wszystkie roszczenia „związane” z umową, są wystarczająco szerokie, aby objąć roszczenia deliktowe i ustawowe mające jakiś związek z umową. W zakresie, w jakim umawiające się strony chcą, aby ich klauzula wyboru sądu orzekającego obejmowała szeroki zakres spraw, dobrze jest zawrzeć w swoich umowach sformułowanie „odnoszące się do”. Dla czytelników zainteresowanych tym, ile aniołów może tańczyć na główce tej konkretnej szpilki, szczegółowa analiza różnych kanonów odnoszących się do zakresu jest dostępna tutaj.
Trzeci zestaw reguł interpretacyjnych to kanony odnoszące się do osób niebędących sygnatariuszami. Kanony te pomagają sądom określić, kiedy klauzula forum selection clause wiąże strony, które w rzeczywistości nie podpisały umowy. W normalnych okolicznościach osoby, które nie podpisały umowy, nie mogą być nią związane, chyba że są beneficjentami będącymi osobami trzecimi. W kontekście klauzul wyboru forum sądy amerykańskie stworzyły jednak bardziej łagodną zasadę. W szczególności sądy te uznały, że osoba niebędąca sygnatariuszem może być objęta klauzulą wyboru forum, jeżeli jest ona „blisko związana” z sygnatariuszem i można „przewidzieć”, że osoba niebędąca sygnatariuszem będzie związana. W praktyce oznacza to, że spółki macierzyste, spółki zależne, dyrektorzy spółek i pełnomocnicy, między innymi, są często upoważnieni do powoływania się na klauzule wyboru forum zawarte w umowach, których nie podpisali, w celu uzyskania odrzucenia spraw wniesionych poza forum wymienionym w tych klauzulach. Chociaż zasadę tę trudno jest uzasadnić na podstawie istniejącej doktryny beneficjenta osoby trzeciej, sądy amerykańskie uznały, że jest ona konieczna w celu uniknięcia rozdrobnienia postępowania sądowego, a w ostatecznym rozrachunku jest ogólnie zgodna z oczekiwaniami stron.
Czwarty i ostatni zestaw reguł interpretacyjnych stanowią kanony odnoszące się do sądów federalnych. W Stanach Zjednoczonych można wnieść pozew zarówno do sądu stanowego, jak i do sądu federalnego. Powtarzającym się pytaniem przy interpretacji klauzul wyboru forum jest to, czy strony chciały rozstrzygać swoje spory w sądzie stanowym z wyłączeniem sądu federalnego, czy też chciały rozstrzygać swoje spory w sądzie stanowym lub federalnym. Aby odróżnić jeden rodzaj klauzuli od drugiego, sądy amerykańskie wprowadziły ostre rozróżnienie między słowem „of” a słowem „in”. Kiedy strony wybierają „sądy Nowego Jorku”, uważa się, że wybrały sądy stanowe Nowego Jorku z wyłączeniem sądów federalnych, ponieważ tylko sądy stanowe są „z” Nowego Jorku. Kiedy strony wybierają „sądy w Nowym Jorku”, dla porównania, uważa się, że wybrały albo sądy stanowe, albo sądy federalne w Nowym Jorku, ponieważ oba zestawy sądów są fizycznie zlokalizowane „w” Nowym Jorku.
Wyrafinowane strony mogą oczywiście obejść każdą z domyślnych reguł interpretacyjnych omówionych powyżej poprzez wyraźne stwierdzenie, że chcą, aby ich klauzula (a) była wyłączna lub niewyłączna, (b) miała zastosowanie lub nie miała zastosowania do określonych rodzajów roszczeń, (c) miała zastosowanie lub nie miała zastosowania do osób niebędących sygnatariuszami lub (d) wybierała sądy stanowe, federalne lub oba. Do tej pory jednak wiele amerykańskich stron nie zaktualizowało swoich klauzul wyboru forum w celu uwzględnienia tych zasad. Chris Drahozal i ja dokonaliśmy ostatnio przeglądu klauzul wyboru sądu orzekającego w 157 międzynarodowych umowach dostawy, które zostały złożone w SEC w latach 2011-2015. Odkryliśmy, że (i) około 30% tych klauzul było niejednoznacznych co do ich zamierzonego zakresu, oraz (ii) żadna z tych klauzul nie odnosiła się konkretnie do statusu podmiotów niebędących sygnatariuszami. Te ustalenia – wraz z wynikami ankiety wśród prawników, którą przeprowadziłem latem 2017 roku – sugerują, że pętla sprzężenia zwrotnego między orzeczeniami sądowymi interpretującymi język umów a prawnikami, których zadaniem jest redagowanie języka umów, nie zawsze działa skutecznie.
Przyszłościowo fascynujące byłoby dowiedzieć się, czy jakiekolwiek sądy spoza Stanów Zjednoczonych opracowały własne reguły interpretacyjne, które przypisują znaczenie wieloznacznym słowom i zwrotom zawartym w klauzulach wyboru forum. Byłbym bardzo wdzięczny, gdyby ktoś znał jakiekolwiek prace naukowe, w których zbadano tę kwestię z perspektywy innej niż amerykańska, gdyby zwrócił na nie moją uwagę.
.