Czy to najlepsze poematy epickie? Selected by Dr Oliver Tearle
Epicka poezja była częścią literatury od samego początku, jak pokazuje poniższy wybór dziesięciu największych poematów epickich. Obejmując prawie cztery tysiąclecia, każde z tych klasycznych dzieł poezji epickiej mówi nam coś o kondycji ludzkiej, walce o przezwyciężenie ciemnych sił świata i naturze bohaterstwa.
1. Anonim, Epopeja Gilgamesza.
Często określana jako najwcześniejsze wielkie dzieło literackie, które przetrwało do czasów współczesnych, Epopeja Gilgamesza pochodzi sprzed prawie 4000 lat i prawie całe tysiąclecie przed Homerem (patrz niżej). Został skomponowany w starożytnej Mezopotamii (dzisiejszy Irak) i zawiera wiele cech, które spotykamy w późniejszych wielkich poematach epickich: motyw poszukiwania (w drugiej połowie narracji bohater, król Gilgamesz, wyrusza na poszukiwanie życia wiecznego), to, co Christopher Booker nazywa motywem „pokonania potwora” (Gilgamesz i jego towarzysz, dziki człowiek o imieniu Enkidu, stawiają czoła kilku bestiom) oraz boską interwencję w ludzkie sprawy.
Polecamy to wydanie: The Epic of Gilgamesh (Penguin Classics)
2. Homer, The Iliad.
Pierwszy wielki poemat epicki w literaturze zachodniej, Iliada dotyczy wojny trojańskiej między Grekami (choć nie są oni określani tym mianem) a Trojanami, po porwaniu Heleny Trojańskiej przez trojańskiego księcia Parysa. („Ilium” to inna nazwa Troi.)
Zaskakująco, wiele najbardziej znanych zdarzeń z mitu o wojnie trojańskiej nie pojawia się w poemacie Homera: nie ma konia trojańskiego, a pięta Achillesa nie jest jedyną wrażliwą częścią jego ciała (w pewnym momencie zostaje zraniony w łokieć). A cała Iliada obejmuje zaledwie kilka tygodni w końcowej fazie wojny – a dwadzieścia dwie z dwudziestu czterech ksiąg, które składają się na poemat, opisują wydarzenia z zaledwie kilku dni. Dzięki temu Homer może szczegółowo skupić się na poszczególnych bohaterach wojny, od Achillesa do Ajaxa, Agamemnona do Hektora, Heleny do Menelaosa.
Polecamy to wydanie: Penguin Classics Homer The Iliad
3. Homer, Odyseja.
Postać Odyseusza, czyli Odyseusza w jego rzymskim wcieleniu, zajmuje poczesne miejsce w literaturze współczesnej: Tennyson napisał dramatyczny monolog o jego latach zmierzchu, a James Joyce wykorzystał strukturę narracyjną Odysei jako surową podstawę swojej modernistycznej powieści Ulisses (1922), która obejmuje wydarzenia jednego dnia w Dublinie w 1904 roku.
Częścią, która czyni Odyseusza tak charakterystyczną postacią, a Odyseję tak zabawną w lekturze, jest jego spryt: znany jako „człowiek o wielu sztuczkach”, przechytrza cyklopa Polifema, znajduje sposób, by usłyszeć pieśń Syren i przeżyć, by opowiedzieć tę historię, i udaje mu się wrócić do domu, do swojej żony Penelopy, na Itakę. Jeden z pierwszych i największych poematów epickich w całej literaturze zachodniej.
Polecamy to wydanie: The Odyssey (Oxford World’s Classics)
4. Apolloniusz z Rodos, The Argonautica.
Coś w rodzaju „dzikiej karty” w tym zestawieniu największych poematów epickich, The Argonautica – czasami znana jako „The Voyage of Argo” lub „Jason and the Argonauts” – opowiada o dążeniu Jasona do odnalezienia Złotego Runa, a także o jego skomplikowanym związku z żoną, Medeą. Romantyczny wątek tego eposu, napisanego w czasach Aleksandra Wielkiego, przypisuje się przesunięciu poematu epickiego w nowym kierunku i zainspirował on historię miłosną kolejnego wielkiego eposu na naszej liście.
Polecamy to wydanie: The Voyage of Argo
5. Wergiliusz, Eneida.
Do swego wielkiego eposu o wydarzeniach prowadzących do założenia Rzymu, poematu napisanego, by schlebić Augustowi (przynajmniej według Aleksandra Pope’a), Wergiliusz wziął postać z greckiej opowieści o wojnie trojańskiej, Eneasza, i opowiedział jego historię. Podobnie jak Odyseusz Homera, Eneasz wędruje po Morzu Śródziemnym po zakończeniu wojny, przeżywając namiętny romans z Dydoną, królową Kartaginy, zanim wyruszy do Rzymu, gdzie jego potomek, Romulus, założy później włoskie miasto o tej samej nazwie.
Polecamy to wydanie: Aeneid (Oxford World’s Classics)
6. Anonim, Beowulf.
Jak omówiliśmy w naszym szczegółowym streszczeniu Beowulfa, poemat ten jest kroniką wyczynów bohatera, zwłaszcza jego zabicia potwora Grendela – właściwie tylko pierwszego z trzech potworów, które Beowulf musi pokonać. Idealna lektura przy ognisku i archetypiczne dzieło literatury angielskiej, skomponowane w czasach, gdy pojęcie „Anglii” dopiero zaczynało się kształtować.
Polecamy to wydanie: Beowulf: A Verse Translation (Norton Critical Editions)
7. Dante, Boska Komedia.
Powstała na początku XIV wieku Boska Komedia Dantego to trylogia poematów przedstawiających podróż poety z piekła (Inferno) przez czyściec (Purgatorio) do nieba (Paradiso), pod przewodnictwem jego kolegi poety i autora Eneidy, Wergiliusza.
Pełna jezior brudów i pierdzących demonów, jest o wiele bardziej zabawna, niż mógłby sugerować jej teologiczny temat, i wywarła wpływ na całą rzeszę późniejszych poetów, zwłaszcza T.S. Eliota i Ezrę Pounda. Wśród bardziej zaskakujących szczegółów są pierdzące demony i jezioro ekskrementów – co czyni koncepcję piekła Dantego jeszcze bardziej żywą i odrażającą.
Polecamy to wydanie: The Divine Comedy: Inferno, Purgatorio, Paradiso (Penguin Classics)
8. Edmund Spenser, The Faerie Queene.
Spenser w całości zrealizował tylko nieco ponad połowę swojego planu obszernego poematu epickiego, napisanego na cześć królowej Elżbiety I i mającego stanowić swego rodzaju mitologię dla Anglii, z wykorzystaniem legendy arturiańskiej i rycerzy Czerwonego Krzyża. Poemat wychwala również szereg cnót chrześcijańskich.
Polecamy to wydanie: The Faerie Queene (Penguin Classics)
9. John Milton, Raj utracony.
Jest to długi poemat narracyjny, opublikowany w 1667 roku, o upadku Szatana (z nieba; Szatan jest wielkim antybohaterem i upadłym aniołem poematu Miltona) i Upadku Człowieka, kiedy Adam i Ewa postępują wbrew nakazom Boga i zjadają zakazany owoc. Do najdziwniejszych opisów w pustej epopei religijnej Johna Miltona należy następujący fragment, który zasadniczo dotyczy pierdzenia aniołów: 'Smakując miksturują, trawią, asymilują, / I cielesne w bezcielesne się obracają.
I rzeczywiście, choć często jest postrzegany jako pobożny epos opowiadający o upadku Adama i Ewy z Księgi Rodzaju, przedstawiony przez Miltona obraz Boga, a także jego portret Szatana jako uwodzicielskiego i charyzmatycznego złoczyńcy, doprowadziły krytyków i poetów do zastanowienia się, czy Milton był – w wyrażeniu Williama Blake’a – 'z partii diabła, nie wiedząc o tym’.
Polecamy to wydanie: Paradise Lost (Penguin Classics)
10. Ezra Pound, The Cantos.
Jak nowoczesny poeta może napisać epos dla współczesności? Ezra Pound spędził najlepszą część pięćdziesięciu lat, próbując rozwikłać tę zagadkę, a rezultatem jest coś, co sam określił jako „ragbag” – niedokończona, 800-stronicowa epopeja, której technika obejmuje zestawienie nieprawdopodobnych postaci historycznych (John Adams z Benito Mussolinim, na przykład) w celu zasugerowania korelacji i echa, porównawcze omówienie wspólnych mitów, światowych religii i całych epok historycznych.
To zaskakujące, frustrujące, wysoce intelektualne i – w przypadku Kantyczek pisanych latem i jesienią 1945 roku, gdy Pound był przetrzymywany przez USA po zakończeniu II wojny światowej – niemal nieznośnie przejmujące i wzruszające.
Polecamy to wydanie: The Cantos of Ezra Pound (New Directions Books)
Wszystkie dziesięć z wymienionych powyżej klasycznych poematów epickich jest autorstwa poetów-mężczyzn (zakładając, że w tempie Virginii Woolf „anonimowi” autorzy Gilgamesza i Beowulfa byli mężczyznami). Czy istnieją jakieś wielkie poematy epickie napisane przez kobiety? Zebraliśmy siedem obowiązkowych lektur epickich autorstwa poetek w osobnym poście.
Autor tego artykułu, dr Oliver Tearle, jest krytykiem literackim i wykładowcą języka angielskiego na Uniwersytecie Loughborough. Jest autorem m.in. książki The Secret Library: A Book-Lovers’ Journey Through Curiosities of History
.