Pochodzenie swastyki
Słowo swastyka pochodzi z sanskrytu svastika, co oznacza „szczęście” lub „dobrobyt”. Wydaje się, że motyw (haczykowaty krzyż) został po raz pierwszy użyty w Eurazji, już 7000 lat temu, być może reprezentując ruch słońca po niebie. Do dziś jest to święty symbol w hinduizmie, buddyzmie, dżinizmie i odinizmie. Jest to częsty widok na świątyniach lub domach w Indiach i Indonezji. Swastyki mają również starożytną historię w Europie, pojawiając się na artefaktach z przedchrześcijańskich kultur europejskich.
Jego „odkrycie” i znaczenie w nowoczesnej Europie
Symbol ten przeżywał odrodzenie w XIX wieku, w wyniku rosnącego zainteresowania Europy starożytnymi cywilizacjami Bliskiego Wschodu i Indii. Niemiecki archeolog Heinrich Schliemann podczas swoich szeroko zakrojonych wykopalisk odkrył haczykowaty krzyż na terenie starożytnej Troi. Połączył go z podobnymi kształtami znalezionymi na ceramice w Niemczech i spekulował, że był to „znaczący symbol religijny naszych odległych przodków”. Inni europejscy uczeni i myśliciele powiązali ten symbol ze wspólną kulturą aryjską, która obejmowała Europę i Azję.
Na początku dwudziestego wieku swastyka była powszechnie używana w Europie. Miała wiele znaczeń, z których najczęstsze to symbol szczęścia i pomyślności.
Przeniesienie swastyki jako symbolu nazistowskiego
Jednakże prace europejskich lingwistów i innych uczonych zostały podjęte przez grupy rasistowskie, dla których swastyka była symbolem „aryjskiej tożsamości” i niemieckiej dumy nacjonalistycznej. To przypuszczenie o aryjskim pochodzeniu kulturowym narodu niemieckiego jest prawdopodobnie jednym z głównych powodów, dla których partia nazistowska formalnie przyjęła swastykę lub Hakenkreuz (niem., haczykowaty krzyż) jako swój symbol w 1920 r.
Partia nazistowska nie była jedyną partią, która używała swastyki w Niemczech. Po I wojnie światowej wiele skrajnie prawicowych ruchów nacjonalistycznych przyjęło swastykę. Jako symbol kojarzyła się ona z ideą „czystego” rasowo państwa. Do czasu przejęcia przez nazistów kontroli nad Niemcami konotacje swastyki zmieniły się na zawsze.
W Mein Kampf Adolf Hitler napisał:
„Ja sam tymczasem, po niezliczonych próbach, ułożyłem ostateczną formę; flagę z czerwonym tłem, białym dyskiem i czarną swastyką pośrodku. Po długich próbach udało mi się również ustalić proporcje między wielkością flagi a wielkością białego dysku, a także kształtem i grubością swastyki.”
Schemat kolorów flagi nazistowskiej celowo nawiązywał do barw flagi cesarskich Niemiec (1871-1918), które wciąż budziły oddźwięk wśród wielu Niemców odrzucających demokrację i Republikę Weimarską. Połączenie kolorów ze swastyką tworzyło potężne logo, znak firmowy, który stał się nierozerwalnie związany z partią nazistowską. Większość partii politycznych w demokratycznych Niemczech nie miała politycznego logo; wyjątkiem była Partia Komunistyczna i Partia Nazistowska.
Swastyka stała się najbardziej rozpoznawalnym symbolem nazistowskiej propagandy, pojawiając się na fladze, o której Hitler wspomina w Mein Kampf, a także na plakatach wyborczych, opaskach na ramię, medalionach i odznakach organizacji wojskowych i innych. Jako silny symbol mający wzbudzać dumę wśród Aryjczyków, swastyka budziła również grozę wśród Żydów i innych osób uznawanych za wrogów nazistowskich Niemiec.
Symbol nazistowski: Swastyka w Trzeciej Rzeszy
Krótko po objęciu władzy w 1933 roku reżim Hitlera zastąpił obowiązującą konstytucyjnie czarno-czerwono-złotą flagę Republiki Weimarskiej, która była związana z demokratycznymi tradycjami Niemiec. 12 marca 1933 r. prezydent Paul von Hindenburg i Adolf Hitler wydali dekret, zgodnie z którym stara niemiecka flaga cesarska (czarno-biało-czerwona) miała odtąd powiewać razem z flagą ze swastyką. „Te flagi” – pisano w dekrecie –
„łączą chwalebną przeszłość Cesarstwa Niemieckiego z potężnym odrodzeniem narodu niemieckiego. Razem ucieleśniają potęgę państwa i wewnętrzną solidarność narodowych kręgów narodu niemieckiego!”
Dwa miesiące później, 19 maja 1933 r., nazistowski rząd zakazał „publicznego używania symboli niemieckiej historii, niemieckiego państwa i narodowej rewolucji w sposób, który mógłby naruszyć poczucie godności tych symboli”. Przepisy te miały na celu uniemożliwienie prywatnym reklamodawcom, firmom i innym podmiotom wykorzystywania swastyki i innych nazistowskich symboli lub obrazów w marketingu swoich towarów i usług bez zgody reżimu. W tym czasie niemiecki rynek był zalany produktami – w tym kawą, papierosami i foremkami do ciastek – ozdobionymi swastyką, twarzą Hitlera lub innymi symbolami. Zgodnie z nowym prawem producenci niedozwolonych produktów podlegali postępowaniu karnemu.
Flaga Rzeszy i norymberskie ustawy rasowe
Na dorocznym zjeździe partii nazistowskiej w Norymberdze we wrześniu 1935 roku rząd niemiecki uchwalił nowe przepisy mające na celu dalsze pozbawienie praw obywatelskich niemieckich Żydów. Wśród tzw. norymberskich ustaw rasowych znalazła się ustawa o fladze Rzeszy (15 września 1935 r.), która głosiła, że odtąd oficjalną flagą narodową Rzeszy Niemieckiej będzie flaga ze swastyką. Tego samego dnia rząd uchwalił ustawę o ochronie niemieckiej krwi i niemieckiego honoru, która zakazywała zawierania małżeństw i stosunków seksualnych między obywatelami „krwi niemieckiej lub pokrewnej” a Żydami. Kolejnym przepisem był zakaz podnoszenia przez Żydów nowej niemieckiej flagi (swastyki) i eksponowania barw narodowych.
Bodźcem do uchwalenia ustawy o fladze Rzeszy był gniew nazistowskiego reżimu spowodowany wydarzeniami, które miały miejsce w Nowym Jorku latem i jesienią 1935 roku. 26 lipca kilkuset antynazistowskich demonstrantów zgromadziło się wokół niemieckiego liniowca pasażerskiego SS Bremen, który cumował wówczas przy nowojorskim molo, aby zaprotestować przeciwko niedawnym antyżydowskim incydentom w Berlinie. Grupa protestujących zerwała transparent ze swastyką z dziobu statku i wrzuciła go do rzeki. Nowojorska policja aresztowała kilku z demonstrantów. Rząd niemiecki niezwłocznie wystosował oficjalny protest do władz amerykańskich.
W odpowiedzi na wyrok sądu, który uwolnił większość oskarżonych, rząd nazistowski uchwalił ustawę o fladze Rzeszy.
Powojenne zakazy używania swastyki i kontrowersje kulturowe
Po klęsce nazistowskich Niemiec w 1945 roku rządzące krajem rządy alianckie zdelegalizowały organizacje nazistowskie. Ich symbole i propaganda zostały usunięte, a dalsze rozpowszechnianie uznano za przestępstwo. Kolejne rządy niemieckie kontynuowały zakaz używania symboli i propagandy nazistowskiej, w tym swastyki. Obecnie w Niemczech i innych krajach europejskich publiczne eksponowanie symboli nazistowskich, w tym w Internecie, jest prawnie zabronione, a osoby naruszające te zasady podlegają postępowaniu karnemu.
W Stanach Zjednoczonych eksponowanie symboli i propagandy nazistowskiej jest legalne ze względu na tradycje tego kraju i przepisy chroniące wolność słowa.
W różnych okresach i w różnych krajach swastyka stała się kontrowersyjną ikoną kultury. Niektóre gangi motocyklowe w Stanach Zjednoczonych począwszy od lat 50. nosiły nazistowskie insygnia, aby podkreślić ich wyjęty spod prawa charakter. W późnych latach 70. niektórzy wykonawcy i entuzjaści punk rocka otwarcie eksponowali swastykę jako symbol młodzieńczego buntu przeciwko status quo.
Niekiedy symbole nazistowskie nabierają neutralnych, a nawet pozytywnych konotacji w krajach, w których historia ideologii nazistowskiej i masowych mordów jest mało lub w ogóle nie ma z nimi związku. Swastyka jako symbol nazizmu, inne nazistowskie znaki, a nawet postać Adolfa Hitlera zyskały nowe życie w niektórych krajach, gdzie zaczęły oznaczać jedność narodową, siłę, dyscyplinę, antykolonializm oraz prawo i porządek. Symbole takie jak swastyka mają długą historię. Aby uniknąć nieporozumień i niewłaściwego użycia, jednostki powinny rozważyć kontekst i przeszłe użycie symboli nazistowskich i symboli w ogóle.
.