Starożytna gra
Gry planszowe i kościane były popularnym zajęciem w prawie wszystkich ludzkich społecznościach przez tysiące lat – w rzeczywistości są tak starożytne, że nie wiadomo, która gra jest najstarsza lub oryginalna, jeśli taka istnieje.
Nawet starożytni Grecy grali w swoje gry planszowe; ta ilustracja na greckiej amforze z szóstego wieku p.n.e. (obecnie wystawiona w Muzeach Watykańskich w Rzymie) pokazuje greckich bohaterów Achillesa i Ajaxa grających w kości pomiędzy bitwami podczas oblężenia Troi.
Oto spojrzenie na niektóre z najciekawszych starożytnych gier planszowych i kościanych, mających od kilku wieków do wielu tysięcy lat.
Szachy wikingów
W sierpniu 2018 roku archeolodzy z Book of Deer Project w Szkocji odkopali planszę do gry w tym, co ich zdaniem było średniowiecznym klasztorem.
Badacze szukają oznak, że zakopany budynek był zamieszkany przez mnichów, którzy napisali Book of Deer, 10-wieczny iluminowany manuskrypt chrześcijańskich ewangelii w języku łacińskim, który zawiera również najstarsze zachowane przykłady szkockiego pisma gaelickiego.
Starożytna plansza do gry została wydrapana w okrągłym kamieniu, który został znaleziony nad zakopanymi warstwami w budynku datowanymi na siódmy i ósmy wiek.
Historycy uważają, że była używana do gry w hnefatafl, norweską grę strategiczną czasami nazywaną szachami wikingów, chociaż w rzeczywistości nie jest związana z szachami. Gra stawia króla i 12 obrońców w centrum przeciwko 24 napastnikom rozmieszczonym wokół krawędzi planszy.
Średniowieczna gra w młyn
W lipcu 2018 r. archeolodzy znaleźli tajną komnatę na dole spiralnych schodów w zamku Vyborg, w pobliżu granicy Rosji z Finlandią, która pochodzi z XIII wieku.
Wśród przedmiotów znalezionych w tajnej komnacie była ta plansza do gry, wpisana w powierzchnię glinianej cegły, która, jak sądzą badacze, była używana do gry w średniowieczną wersję gry planszowej znanej jako „dziewięcioosobowy morris” lub „młyn.”
Gra sięga co najmniej Imperium Rzymskiego i była popularna w okresie średniowiecza w Europie. Aby zagrać, dwóch graczy ustawia grające kawałki na przecięciach linii na planszy i na zmianę, aby przenieść. Jeśli gracz zbudował „młyn” z trzech elementów w rzędzie, był nagradzany jednym z elementów przeciwnika.
Szachy Lewis
Sama gra w szachy była rozgrywana w Europie przez wiele stuleci – a najsłynniejszym zestawem szachowym w archeologii mogą być szachy Lewis, które zostały znalezione zakopane obok plaży na wyspie Lewis w 1831 roku.
Nie wiadomo, jak się tam znalazły, ale archeolodzy uważają, że zostały wykonane w XII lub XIII wieku, kiedy Lewis była częścią Królestwa Norwegii – i że mogły zostać zakopane na przechowanie przez podróżującego kupca.
93 figury, które pochodzą z czterech kompletnych zestawów szachowych, zostały wyrzeźbione z kłów morsa i zębów wieloryba. Największe figury przedstawiają średniowiecznych królów, królowe, biskupów, rycerzy i strażników (gawrony), podczas gdy pionki są reprezentowane przez rzeźbione stojące kamienie.
Norweski rycerz
Uważa się, że gra w szachy została wprowadzona do Europy z Bliskiego Wschodu około X wieku.
Kilka znalezisk archeologicznych świadczy o popularności gry w średniowiecznej Europie, w tym ten 800-letni fragment szachów z Norwegii, który został znaleziony w 2017 r. podczas wykopalisk w XIII-wiecznym domu w mieście Tønsberg.
Uważa się, że fragment przedstawia rycerza z gry w szachy, która była znana w tym czasie pod perską nazwą shatranj. Archeolodzy twierdzą, że jest on wyrzeźbiony z poroża w „arabskim” stylu, choć uważają, że prawdopodobnie został wykonany gdzieś w Europie.
Gra w Go
Najsłynniejszą grą planszową Chin jest Go, w którą gra się obecnie na całym świecie. Uważa się, że została opracowana w Chinach między 2500 a 4000 lat temu i może być jedną z najstarszych gier wciąż granych w swojej oryginalnej formie.
Jedna z historii mówi, że gra została wymyślona przez legendarnego cesarza Yao, o którym mówi się, że rządził od 2356 do 2255 r. p.n.e., aby nauczyć dyscypliny swojego syna; inna teoria sugeruje, że gra rozwinęła się z rodzaju magicznego wróżenia, z czarnymi i białymi kawałkami reprezentującymi duchowe koncepcje Yin i Yang.
Go zostało wprowadzone do Japonii w ósmym wieku naszej ery i stało się ulubioną grą arystokratów, którzy sponsorowali najlepszych graczy przeciwko innym szlachetnym klanom. Profesjonalni gracze Go w Japonii rywalizują dziś w turniejach o nagrody warte setki tysięcy dolarów.
Greckie i rzymskie kości
Rzymanie przejęli gry w kości od Greków – kolekcje takie jak ta w British Museum zawierają wiele starożytnych kości z obu regionów i z całego Imperium Rzymskiego. W 1985 r. w Niemczech znaleziono również rzymską „wieżę do rzucania kośćmi”.
Starożytne kości mogły być rzeźbione z kamienia, kryształu, kości, poroża lub kości słoniowej, a podczas gdy znane dziś sześcienne kości były powszechne, nie były one jedynym kształtem, który był używany – archeolodzy znaleźli kilka wielościanów, w tym 20-stronne kości z wygrawerowanymi greckimi znakami z Egiptu Ptolemejskiego.
Archeolodzy nie zgadzają się, że takie kości były zawsze używane do gier – zamiast tego mogły być używane do wróżenia, z postaciami lub słowami na każdej stronie kości reprezentującymi starożytnego boga, który mógł pomóc rzucającemu kostką.
Chińska gra w kości
Kości były również używane w starożytnych Chinach – tajemnicza gra zawierająca niezwykłą 14-stronną kość została znaleziona w 2300-letnim grobowcu w pobliżu miasta Qingzhou w 2015 roku.
Kość, wykonana ze zwierzęcego zęba, została znaleziona wraz z 21 prostokątnymi elementami gry z namalowanymi na nich liczbami, a także z połamaną płytką, która kiedyś była częścią planszy do gry ozdobionej „dwojgiem oczu … otoczonych wzorami chmur i grzmotów.”
Archeolodzy uważają, że matryca, kawałki i plansza były używane do gry w starożytną grę planszową o nazwie „bo” lub „liubo” – ale gra była ostatnio popularna w Chinach około 1500 lat temu, a dziś nikt nie zna zasad.
Izrael Mancala Boards
W lipcu 2018 r. archeolodzy ogłosili, że znaleźli „pokój gier” w swoich wykopaliskach w warsztacie garncarskim z epoki rzymskiej z II w. n.e. w pobliżu miasta Gedera w środkowym Izraelu.
Wśród znalezisk było kilka plansz do starożytnej gry w mankalę, składających się z rzędów dołów wyrzeźbionych w kamiennych ławach, oraz większa plansza do gry w mankalę wyrzeźbiona w osobnym kamieniu.
Wygląda na to, że pomieszczenie służyło jako centrum relaksu dla pracowników garncarskich – na miejscu znaleziono również „spa” składające się z 20 wanien oraz zestaw szklanych pucharów i misek do picia i jedzenia.
Mancala jest nadal popularną grą, szczególnie w części Afryki i Azji. Gra się w nią poprzez przesuwanie liczmanów, kulek lub nasion między dołami planszy, przechwytywanie elementów przeciwnika i przesuwanie elementów poza planszę w celu wygrania gry.
Indyjska gra Chaturanga
Chaturanga jest indyjskim prekursorem perskiej gry shatranj, która stała się szachami na Zachodzie. Wynaleziono ją w czasach imperium Gupta w północnych i wschodnich Indiach około VI wieku n.e., chociaż to, co może być „proto-szachy” deski zostały znalezione w regionie doliny Indusu i datowane na ponad 3000 lat temu.
Chaturanga kawałki zawierały generałów, słonie i rydwany, które są uważane za odpowiadające nowoczesnym szachowym kawałkom królowych, biskupów i gawronów.
Nazwa chaturanga pochodzi ze starożytnego języka sanskrytu, co oznacza „czteroramienny” – termin używany do opisania tradycyjnych podziałów armii. Obraz (pokazany tutaj) z indyjskiego manuskryptu z okresu Gupta, pokazuje hinduskich bogów Krisznę i Radhę grających w Czaturangę na planszy 8 na 8 kwadratów. Plansze nie były szachowane jak dzisiejsze szachy, ale były zaznaczone w rogach i na środkowych kwadratach – nikt nie zna powodu.
Pachisi i Chaupar
Indyjska gra pachisi jest nadal rozgrywana do dziś, a jej wersja jest rozgrywana na Zachodzie jako gra ludo. Uważa się, że rozwinęła się ona z wcześniejszych gier planszowych około IV wieku n.e., i jest obecnie uważana za narodową grę Indii.
Lustracja (pokazana) z XVIII obrazu Mughal pokazuje żony władcy Lucknow grające w chaupar, grę blisko spokrewnioną z pachisi, która używa tej samej deski w kształcie krzyża.
Tradycyjnie gracze w pachisi i chaupar przesuwali swoje kawałki po planszy zgodnie z rzutem sześcioma lub siedmioma muszlami kowrii, które mogły spaść z otwarciem w górę lub w dół – dziś często używa się kostek do gry.
Dawne wiadomości
.