Is er een stoornis die het tegenovergestelde is van hamsteren?
Wel, dat is gek, zou je denken. Ontruimen is toch goed? Heb je Marie Kondo niet gelezen? We moeten allemaal meer schenken aan de kringloopwinkel. Het laatste wat we nodig hebben in onze consumentistische, hypermaterialistische samenleving is een onzinnige zogenaamde ‘stoornis’ over opruimen!
Goed punt. Helaas is obsessief-compulsieve stoornis een koninklijke pijn in de rug, juist omdat het gezond, normaal gedrag kan verdraaien in verwrongen fixaties. Een goede voorjaarsschoonmaak houden en overtollige bezittingen wegdoen is inderdaad een positieve zaak… binnen redelijke grenzen. Zoals alles in het leven, kan het schadelijk worden wanneer het in excessieve mate wordt gedaan. Wanneer dit gebeurt, kan het deel uitmaken van een subtype van OCD dat informeel bekend staat als Obsessief-Compulsief Spartanisme.
Als u zich hierin herkent, zou u de volgende lijst met vragen kunnen overwegen:
- Ervaart u verontrustende niveaus van schuld of angst bij de gedachte aan hoeveel dingen u bezit?
- Brengt de handeling van het weggooien van iets een onevenredige ‘rush’ van opluchting teweeg?
- Als iemand probeert u meerdere items cadeau te doen, of dingen retourneert die u hebt weggegooid, voelt u dan abnormaal extreme angst?
- Ervaart u ernstige financiële problemen door cycli van het zuiveren van ‘verkeerde’ items en/of het kopen van de ‘juiste’?
- Voelt u vaak een drang om zich te ontdoen van categorieën items omdat ze op de een of andere manier ‘besmet’ of ‘verkeerd’ zijn (d. w. z. vies, immoreel, de ‘juiste’ dingen kopen?Opmerking: als u net het huis hebt laten ontsmetten vanwege een echt chronisch bedwantsenprobleem of iets dergelijks, telt deze niet mee!
- Maken anderen opmerkingen over het aantal dingen dat u weggooit?
- Komen er voortdurend ongewenste beelden, gedachten of gevoelens over rommel in uw hoofd op?
- Heeft u het gevoel dat u eindelijk zou kunnen ontspannen als u maar de ‘perfecte’ selectie van items zou kunnen krijgen … maar u lijkt daar nooit te komen?
- Ervaart u vaak overdreven gedachten over de negativiteit van het bezitten van ’te veel’ (dat wil zeggen: ‘Mensen zullen denken dat ik een vreselijke hebzuchtige persoon ben als ik x aantal boeken bezit!’ ‘Mijn partner zal me verlaten als mijn keukengerei niet goed minimalistisch is!’)?
- Wanneer iets u angstig maakt, is uw onmiddellijke drang om iets weg te gooien om uzelf te kalmeren?
- Besteedt u buitensporig veel tijd aan inventarisaties, het opnieuw controleren van categorieën van items, of het nummeren van bezittingen?
- Gooit u gewoonlijk dingen weg, om er kort daarna spijt van te krijgen (zelfs tot het punt dat u het artikel dat u zojuist hebt weggegooid opnieuw koopt)?
- Heeft u of een naast familielid al een gediagnosticeerd probleem met angst, depressie, OCD of een andere psychische aandoening?
De laatste vraag is vooral belangrijk. Obsessief-Compulsief Spartanisme komt bij OCD-patiënten vaak samen voor met hun andere OCD-thema’s. U kunt zien waarom, nietwaar? Het zou gemakkelijk zijn om te denken dat het een goed idee zou zijn om het aantal ornamenten op je plank te beperken als je al een obsessieve angst hebt dat ze allemaal onder de bacillen zitten. Sommigen hebben ook eetstoornissen in verband gebracht met deze vorm van OCD – het verlangen om overtollig gewicht, voedsel of bezittingen te ‘zuiveren’ zou van dezelfde plaats kunnen komen.
Obsessief compulsief spartanisme is een gebied dat momenteel nog onvoldoende is onderzocht, en we hebben nog steeds beperkte informatie over hoe ernstig het kan worden. Er zijn anekdotische gevallen bekend van OCD-lijders die in lege huizen wonen, nadat ze letterlijk alles hebben weggegooid (soms zelfs dingen die ze nodig hebben, zoals lampen en stoelen). Dat is niet verwonderlijk. Van andere vormen van OCD is al bekend dat ze lijders dwingen om in zeer bizarre omstandigheden te leven (van lijders aan besmettingsangst is bijvoorbeeld bekend dat ze uiteindelijk brabbelend in tenten in hun achtertuin belandden omdat hun hele huis te ‘besmet’ aanvoelde om in te wonen, of zelfs dat ze hele steden of landen niet binnengingen omdat heel Duitsland voor hen ‘besmet’ was geraakt).
Voor alle duidelijkheid: als we het hebben over problemen met het obsessief weggooien van bezittingen, dan is dat niet om te zeggen ‘VERSLEUTELING GOED! MINIMALISME SLECHT!’. Ik heb niets tegen de goede minimalistische woonideeën die te vinden zijn op blogs als Two Less Things of Becoming Minimalist. De ideeën daar zijn een prijzenswaardig standpunt tegen overmatige consumptie, en ongevaarlijk om mee bezig te zijn. Lijders aan obsessief-compulsief spartanisme vormen een kleine minderheid van de bevolking – slechts 1-2% van de bevolking heeft OCD, en waarschijnlijk is slechts een klein percentage daarvan lijder met een ongebruikelijk subtype als dit. Het is duidelijk dat de voordelen van het aanmoedigen van anderen om eenvoudig te leven groter zijn dan de mogelijke problemen van OCD-patiënten die deze boodschappen tot het uiterste doorvoeren. Ik suggereer dus geenszins dat een minimalistische levensstijl een geestelijke stoornis is. Op dezelfde manier kunnen levensstijlen die andere vormen van vrijwillig afstand doen van materiële goederen heel gezond zijn. Bepaalde vormen van boeddhisme of zenfilosofie, non of monnik worden, opzettelijk downsizen naar een piepklein huis of een nomadische levensstijl met alleen een caravan of rugzak kunnen allemaal gezonde levensbeslissingen zijn.
Het ding met minimalistisch leven is dat het verondersteld wordt je te laten stoppen met overmatig nadenken over bezittingen. Als het je het tegenovergestelde laat doen, is er iets misgegaan.
Ook wordt minimalisme verondersteld stress te verminderen. Hoe minder spullen je moet schoonmaken, kwijtraken, opruimen, afstoffen, ordenen, bijhouden of mee verhuizen, hoe minder stress je zou moeten hebben. Nogmaals, er is iets goed misgegaan als het precies het tegenovergestelde effect op je heeft. Het doel van het spel is niet om iemand een gillende paniekaanval te bezorgen omdat zijn partner hem net een nieuwe mok cadeau heeft gedaan. Paniekaanvallen van welke aard dan ook maken echt geen deel uit van het plan.
Lijders aan OCD moeten ook oppassen voor het binnensluipen van Spartanisme via spirituele, morele of ideologische waarden. OCD doet dit graag. Het gedijt in de grijze gebieden van morele en religieuze vragen, waarbij het je lastig valt over dingen die niet noodzakelijkerwijs zwart-wit antwoorden hebben. Misschien bent u een fervent milieuactivist met een oprecht gevoel dat overconsumptie hulpbronnen verspilt. Mooi zo. Daar ben ik het mee eens. Dat is zo. Niets mis met dat gevoel. Of misschien bent u een toegewijd christen die de anti-consumptiegedeelten van het evangelie bewondert, en vindt u dat het christelijker zou zijn om eenvoudig te leven. Nogmaals, daar is niets mis mee. Het is OK om hoge eisen aan jezelf te stellen en het is OK om je waarden na te leven. Initiatieven zoals Lauren Singer’s Zero Waste levensstijl zijn inspirerende voorbeelden van hoe je een gezond, rommelarm leven kunt leiden. Het verschil met OCD is dat Lauren (voor zover wij weten…) niet herhaaldelijk in paniek raakt door voortdurende gedachten dat er iets catastrofaals gaat gebeuren als ze haar herbruikbare vork voor de lunch vergeet. Haar beslissing heeft een rationele filosofische achtergrond, ook al gaat ze iets verder dan de meeste mensen zouden doen, en komt op natuurlijke wijze voort uit haar waarden. Het is een positieve beslissing die haar helpt een zinvol leven te leiden, in plaats van het te belemmeren. Dus wees waakzaam voor OCD die dit soort ideologieën tegen je probeert te gebruiken. Gedachten als:
‘God zal je tot in de eeuwigheid in de hel roosteren als je dat paar tennisschoenen nu niet weggooit!’
Of:
‘Het accepteren van dat verjaardagscadeau van een geeky poster van je favoriete film maakt je persoonlijk verantwoordelijk voor alle ontbossing in de wereld en het is alsof je eigenhandig het hele Amazonebekken in de fik hebt gestoken!’
zijn niet gezond om te ervaren. Niet alleen zouden ze door de meerderheid van andere christenen en milieuactivisten als onredelijk worden beschouwd, ze worden ook eerder door stokken dan door wortels gemotiveerd (paniek en angst in plaats van tevredenheid en voldoening). En ze zijn (aantoonbaar) onwaar. Het hele Amazonebekken past niet in de hoeveelheid pulp die nodig is om één poster te maken (en grote delen ervan staan ook nog overeind, als je dat wilt controleren). Er is geen mandaat van Greenpeace dat milieuactivisten vertelt dat filmposters slecht zijn en er is geen passage in de Bijbel die stelt dat de weg naar de hel geplaveid is met overtollige tennisschoenen. Voor zover ik weet, toch. Dus, hou het in verhouding. Als je het letterlijk niet in proportie kunt houden, is het misschien tijd om naar de dokter te gaan.
Als je dit hebt gelezen en je vraagt je af of er bij jezelf milde tekenen van Obsessief-Compulsief Spartanisme zijn, wat is dan de beste koers? Als het niet ernstig is en je het probleem niet wilt oplossen, geef je jezelf dan gewoon het etiket ‘OCD’ en ga je verder met je werk? Om heel eerlijk te zijn, hebben we liever dat je dat niet doet. Ten eerste kan zelfdiagnose onnauwkeurig zijn. En er is een bekend probleem met mensen die lichtzinnig de term ‘OCD’ gebruiken als die niet van toepassing is, waardoor ernstige verwarring en problemen met de verkeerde diagnose ontstaan voor mensen die er echt aan lijden. Eerlijk gezegd, als het geen probleem is dat enige vorm van medische hulp vereist, is de kans groot dat het geen stoornis is. Per slot van rekening heet het Obsessief-Compulsieve Stoornis, niet Obsessief-Compulsief-Lichtelijk-Vreemde Gewoonte-Matig-Irriterend-Maar-Ultiem-Volledig-Haarloos-en-Beperkbaar. Als je geen last hebt van emotionele problemen, problemen met andere mensen of onvermogen om je werk te doen, kun je jezelf waarschijnlijk het beste gewoon een perfectionist of een minimalist noemen. Dank je gelukkige sterren dat het geen volledige OCD is!
Als je aan de andere kant deze symptomen herkent en merkt dat ze je welzijn ernstig beïnvloeden, dan is het goede nieuws dat er een behandeling is. Wees er wel op voorbereid dat u uw dokter alles tot in detail uitlegt. Dit is een ongebruikelijke vorm van OCD. Veel artsen zullen niet meteen weten waar je het over hebt. Als je kunt, ga dan naar een professional die gespecialiseerd is in hoarding of OCD, want de kans is veel groter dat zij je probleem begrijpen dan een generalist (een lijst van professionals is te vinden op de iOCDF-website). Wees je er ook van bewust dat ‘Obsessief-Compulsief Spartanisme’ een informeel label is dat we gewoon gebruiken binnen de OCD-gemeenschap. Alle labels voor subtypes van OCD zijn informeel zoals deze – het zijn geen officiële medische termen en je zult ze niet tegenkomen in de DSM V. Dit komt omdat alle vormen van OCD op dezelfde manier worden behandeld, en in de kern dezelfde verstoorde denk- en gedragspatronen veroorzaken.
De behandeling voor alle vormen van OCD is ERP (Exposure and Response Prevention therapie). Dit betekent dat je geleidelijk je angsten onder ogen ziet door middel van een reeks gecontroleerde oefeningen. Veel lijders werken met een therapeut om hen hierbij te helpen, maar als je dat liever doet, kun je zelf aan de slag met een OCD-zelfhulpwerkboek of -app zoals nOCD. In het geval van Obsessief-Compulsief Spartanisme, zullen je oefeningen waarschijnlijk inhouden dat je jezelf desensibiliseert voor gewone objecten. Misschien moet je opzettelijk voorwerpen in je woonruimte plaatsen die je normaal zou weggooien. Of oefenen om bepaalde voorwerpen niet weg te gooien. Misschien moet je een klein voorwerp kopen dat ‘vervuild’ lijkt, wat opgeruimde bezittingen uit elkaar halen, of het huis van een superopgeruimde vriend bezoeken. Een verhaal schrijven over je ergste angsten over overtollige bezittingen die uitkomen, het opnemen op band en er herhaaldelijk naar luisteren, wordt een ‘imaginaire blootstelling’ genoemd en in sommige gevallen kan het ook heel effectief zijn. Hoe je het ook doet, de therapie moet persoonlijk worden afgestemd op je specifieke angsten.
Zo, hoe is het om te herstellen?
Wel… voor mezelf sprekend, weet ik dat ik over mijn Obsessief-Compulsief Spartanisme heen ben, omdat er sinds ongeveer twee maanden een verzameling van voor liefdadigheid bestemde spullen rond mijn haltafel ligt. En ik wil er niet van af. Ze kunnen op een geschikt moment worden afgeleverd, en tot die tijd komen ze nauwelijks in mijn bewustzijn op. Elke ochtend loop ik er vrolijk langs op weg naar toast met marmite en verheug me op weer een dag dat ik ze kan negeren ten gunste van belangrijkere taken. Het is maar een kleine stapel, dat is zeker. Ik koop nog steeds niet veel in de eerste plaats. Maar de stapel is er, hij is zichtbaar… en het is totaal geen probleem.
Er was een tijd dat ik me zo druk maakte over overtollige spullen dat ik me naar de kringloopbak haastte voor slechts een paar voorwerpen – zelfs als het bijna middernacht was. Buren zouden vragen of ik naar een feestje was. Ik moest ze dan wijsmaken dat ik eigenlijk alleen maar mijn lege olijfoliefles en kartonnen toiletrol naar de recyclagebank bracht, omdat ik niet kon slapen met die dingen nog onder mijn dak.
Nu? Ik ben nog steeds een boomknuffelaar, ik geloof nog steeds in een opgeruimd huis, en ik probeer nog steeds niet verkwistend te zijn. Maar ik koester en zorg voor het bescheiden aantal speciale voorwerpen dat ik bezit, en ik onderwerp familieleden niet langer aan huilerige paniekaanvallen op mijn stoep, alleen omdat ze een kerstcadeau voor me hebben gekocht.
Het voelt als een goede plek om te zijn.