What Causes That “Fresh-Cut Grass” Smell?

De geur van vers gemaaid gras wordt veroorzaakt door noodsignalen die planten afgeven bij beschadiging, gemarkeerd door het vrijkomen van vluchtige organische moleculen zoals esters en aldehyden.

Heb je ooit naast een vers gemaaid gazon, golfbaan of honkbalveld gewandeld, de verkwikkende geur van de grond aan je voeten opsnuivend? De geur van vers gemaaid gras is een van de meest ongewone genoegens van het leven. Het maakt het bijna de moeite waard om het gras elke week te maaien… bijna.

Maar, het is heel zeldzaam om iets te ruiken als het geknipt is; we ruiken bijvoorbeeld niets als we onze nagels knippen of als we de takken van een boom snoeien. Maai echter ’s morgens het gras en de lucht kan urenlang naar gras ruiken. Het is een kenmerkende geur, onmogelijk om het iets anders te noemen dan het “vers gemaaid gras” aroma. Waarom verspreidt gras deze geur, terwijl het hakken van een boomtak dat niet doet?

Stayin’ Alive

Het snijden van gras brengt uiteraard schade toe aan de plant, zodat deze schreeuwt van de pijn, maar wel van de geur. De grassen geven stinkende vluchtige moleculen af die aangeven dat iets de plant schaadt.

Grassen zijn niet de enige planten die geur als waarschuwingssignaal gebruiken. Planten hebben vele creatieve manieren ontwikkeld om zich te verdedigen, waarvan slechts enkele het uitzenden van noodsignalen inhouden. Sommige externe prikkels die schadelijk zijn voor het welzijn van een plant, worden op verschillende interessante manieren aangepakt.

De Mimosa pudica plant, in de volksmond bekend als de ‘raak-me-niet’, krimpt ineen als hij wordt aangeraakt als verdedigingsmechanisme tegen planteneters. Aan rozen groeien doornen, aan kokosnoten groeien harde buitendoppen, en Chinchonabomen geven een bittere stof af, kinine genaamd, die hun schors zeer onaantrekkelijk maakt om te eten, zelfs voor insecten. Gelukkig is kinine een van de weinige geneesmiddelen tegen malaria. Zo zie je maar dat alles zijn nut heeft.

De geur van vers gemaaid gras komt niet van één chemische stof. Grassen laten een hele reeks verschillende vluchtige chemische stoffen vrij wanneer ze worden gemaaid, de zogenaamde groene bladvluchtige stoffen (GLV). Sommige van deze chemicaliën zijn aceton, formaldehyde en methanol, die bijna 60% van de uitstoot vormen wanneer gras wordt gemaaid.

Dit zijn echter niet de echte veroorzakers van de grasgeur. Die titel behoort toe aan organische verbindingen met skeletten van 5 en 6 koolwaterstoffen. Dit zijn voornamelijk aldehyden en esters, twee categorieën van organische verbindingen die de natuur veel van haar zoete en fruitige geuren geven.

In grassen draagt het aldehyde “Cis-3-hexenal” in belangrijke mate bij aan de grasgeur. Andere moleculen zijn onder meer verschillende hexanolen en hexanalen, waarbij verschillende chemische verbindingen de geur enigszins veranderen.

Zoals bij alles in de natuur, komen cis-3-hexenal en moleculen die erop lijken op talloze plaatsen voor. Het geeft aardbeien de zoete geur die we zo goed kennen, en een soortgelijke verbinding geeft de weelderige smaak aan appelsap. Deze chemische stoffen worden ook aangetroffen in olijven, specerijen en bepaalde soorten alcohol. Sommige bedrijven voegen het toe als een kunstmatige smaakstof in voedingsmiddelen om een rijke en aardse smaak te creëren.

Deze afweer wordt gecontroleerd door hormonen. Deze chemische stoffen, die door verschillende speciale cellen worden geproduceerd, regelen de verdedigingsstrategieën van de plant, haar groei, wanneer de plant in bloei komt, en andere belangrijke fysiologische activiteiten. Dit lijkt sterk op wat er in dierlijke hormoonsystemen gebeurt!

Bescherming waartegen?

We weten dat het een noodsignaal is, maar voor wie zijn die chemicaliën bedoeld? Is het bedoeld voor andere stukken gras in de buurt, om hen te waarschuwen voor hun naderende ondergang? Onderzoek suggereert iets anders. Het signaal is niet voor medegraskameraden, maar is in plaats daarvan gericht op insecten.

Rupsen, bladluizen en soortgelijke insecten, hongerig naar suikerrijk plantenvoedsel, zullen zich vrolijk tegoed doen aan de plant. Helaas voor de plant, veroorzaakt dit wonden, waardoor de cellen van de plant worden beschadigd en blootgesteld aan ziekten. Zo deed de evolutie haar ding, en op een gegeven moment ontwikkelden planten een slim systeempje om van hun vijanden af te komen!

Een van de vele andere verbindingen die gras afgeeft als het wordt gemaaid is jasmijnzuur, zo genoemd omdat het voor het eerst werd ontdekt bij jasmijnplanten. Deze stof is een signaal voor sluipwespen.

Er is niets dat sluipwespen lekkerder vinden dan een mooie gezonde rups om hun eitjes in te leggen. De geur van gras is een signaal voor de sluipwespen, die aankondigen “Hier is een rups”. De wespen duiken naar binnen en leggen eitjes in de rups, wat vreselijk is voor de rups, maar geweldig voor het gras. De kleine wespenbaby’s voeden zich van binnenuit met de rups, waardoor de rups ziek wordt, en dus geen gras meer eet.

Jasmonzuur kan in sommige gevallen ook dienen als insectenafweermiddel. Daarom hebben stoffen als deze een dubbele functie – het weghouden van plantenetende insecten en het aantrekken van sluipwespen om die insecten te vernietigen. Alles is eerlijk in liefde en oorlog… en de natuur, blijkbaar.

Jouw vader die het gazon maait verschilt niet veel van een rups die op het gras kauwt, althans vanuit het perspectief van het gras. Het geeft dus dezelfde chemicaliën af als een rups, of een ander zoogdier, die er een maaltijd van zou maken. Verschillende planten laten een verschillend brouwsel van dergelijke GLV’s vrij.

Deze GLV’s zijn niet alleen bedoeld om wespen te lokken en insecten af te weren. Zodra de rups een beet heeft genomen uit de zijkant van een grasspriet, of nadat de grasmaaier hele grasvelden heeft onthoofd, moet de plant zijn wonden helen, net zoals dierlijke wonden genezen. Als het gras de wond open laat, kan het vatbaar worden voor plantenziekten of een gemakkelijke maaltijd worden voor insecten. Sommige van de stinkende chemicaliën zijn hormonen die het genezingsproces van de plant in gang zetten. Er worden nieuwe cellen aangemaakt en de interne architectuur van de plant kan opnieuw worden opgebouwd.

Intrigerend is dat de chemicaliën die leiden tot de geur van vers gemaaid gras ook kunnen leiden tot luchtverontreiniging. Verschillende papers hebben opgemerkt dat aceton, formaldehyde en methaan, allemaal chemische stoffen die vrijkomen bij het maaien van gras, een wisselwerking aangaan met zonlicht en gassen zoals ozon om potentieel gevaarlijke aërosolen te produceren. Het is nog onduidelijk of het gemaaid houden van een gazon een significante bijdrage levert aan de luchtvervuiling, maar we kunnen gerust stellen dat het de planeet waarschijnlijk ook geen goed doet.

De geur van vers gemaaid gras is uniek in die zin dat het een gevoel van vrede en harmonie met de natuur opwekt; we voelen een paar momenten van nostalgie, een ervaring waarvan bekend is dat ze wordt versterkt door de weelderige petrichor van de regen. Wat we ons niet altijd realiseren, is hoe planten een groot aantal functies vervullen die we helemaal niet kennen. Het vergt wat graafwerk om erachter te komen dat de geur zo nauw verbonden is met vruchten die we zo graag eten, maar uiteindelijk is het een overlevingsmechanisme geur dat gras in de loop van miljoenen jaren heeft geëvolueerd om vijanden op afstand te houden!