Wat is de oorzaak van een recessie?

Het National Bureau of Economic Research (NBER) definieert een recessie als “een aanzienlijke daling van de economische activiteit over de gehele economie, die langer duurt dan een paar maanden en die gewoonlijk zichtbaar is in het reële bruto binnenlands product (BBP), het reële inkomen, de werkgelegenheid, de industriële productie en de groothandels- en detailhandelsverkopen”. Er is ook sprake van een recessie wanneer bedrijven niet meer uitbreiden, het BBP gedurende twee opeenvolgende kwartalen daalt, het werkloosheidscijfer stijgt en de huizenprijzen dalen.

De aard en oorzaken van recessies zijn tegelijkertijd duidelijk en onzeker. Recessies zijn in wezen een cluster van bedrijfsfaillissementen die zich gelijktijdig voordoen. Ondernemingen worden gedwongen hun middelen te herschikken, hun produktie terug te schroeven, hun verliezen te beperken en, gewoonlijk, werknemers te ontslaan. Dat zijn de duidelijke en zichtbare oorzaken van recessies. Er zijn verschillende manieren om uit te leggen wat de oorzaak is van een algemene cluster van bedrijfsfaillissementen, waarom zij plotseling op hetzelfde ogenblik plaatsvinden en hoe zij kunnen worden voorkomen. Economen zijn het niet eens over de antwoorden op deze vragen en er zijn verschillende theorieën geopperd.

Macro- en micro-economische tekenen van een recessie

De macro-economische standaarddefinitie van een recessie is twee opeenvolgende kwartalen van negatieve bbp-groei. Particuliere ondernemingen, die vóór de recessie in expansie waren, bouwen hun productie terug en proberen hun blootstelling aan systematische risico’s te beperken. De uitgaven en investeringen zullen waarschijnlijk afnemen en er kan een natuurlijke neerwaartse druk op de prijzen ontstaan naarmate de totale vraag inzakt. Het BBP daalt en de werkloosheid stijgt omdat bedrijven werknemers ontslaan om de kosten te drukken.

Op micro-economisch niveau krijgen bedrijven tijdens een recessie te maken met dalende marges. Wanneer de inkomsten, hetzij uit verkoop, hetzij uit investeringen, dalen, proberen bedrijven hun minst efficiënte activiteiten af te bouwen. Een bedrijf kan stoppen met de productie van producten met lage marges of de beloning van werknemers verlagen. Het kan ook heronderhandelen met schuldeisers om tijdelijke renteverlichting te krijgen. Helaas dwingen dalende marges bedrijven vaak om minder productieve werknemers te ontslaan.

Algemene oorzaken van recessies

In het algemeen richten de belangrijkste economische theorieën van recessie zich op financiële, psychologische en reële economische factoren die kunnen leiden tot de cascade van bedrijfsfaillissementen die een recessie vormen. Sommige theorieën kijken naar economische tendensen op lange termijn die de basis leggen voor een recessie in de jaren die eraan voorafgaan, en andere kijken alleen naar de onmiddellijk zichtbare factoren die opduiken bij het begin van een recessie. Veel of al deze verschillende factoren kunnen een rol spelen bij een gegeven recessie.

Financiële factoren kunnen er zeker toe bijdragen dat een economie in een recessie terechtkomt, zoals we tijdens de Amerikaanse financiële crisis hebben kunnen vaststellen. De overexpansie van krediet en schuld op risicovolle leningen en marginale leners kan leiden tot een enorme toename van het risico in de financiële sector. De expansie van de geld- en kredietvoorraad in de economie door de Federal Reserve en de banksector kan dit proces tot het uiterste drijven, waardoor riskante zeepbellen in de activaprijzen worden gestimuleerd. En wanneer de muziek stopt, kunnen de repercussies overslaan naar de reële economie.

Even erger nog, kunstmatig onderdrukte rentetarieven tijdens de hoogconjunctuur in de aanloop naar een recessie kunnen de structuur van de relaties tussen bedrijven en consumenten verstoren door zakelijke projecten, investeringen en consumptiebeslissingen die rentegevoelig zijn, zoals de beslissing om een groter huis te kopen of een riskante bedrijfsuitbreiding op lange termijn te starten, veel aantrekkelijker te doen lijken dan ze zouden moeten zijn. De uiteindelijke mislukking van deze beslissingen wanneer de rente stijgt om de werkelijkheid te weerspiegelen, vormt een belangrijke component van de golf van bedrijfsfaillissementen die een recessie vormen

Psychologische factoren worden door economen ook vaak genoemd vanwege hun bijdrage aan recessies. De buitensporige uitbundigheid van beleggers tijdens de jaren van hoogconjunctuur die de economie op haar hoogtepunt brengen, en het wederzijdse doemdenkerige pessimisme dat na een marktcrash de kop opsteekt, versterken op zijn minst de effecten van reële economische en financiële factoren naarmate de markt schommelt. Bovendien, omdat alle economische acties en beslissingen altijd tot op zekere hoogte toekomstgericht zijn, zijn de subjectieve verwachtingen van beleggers, bedrijven en consumenten altijd betrokken bij het ontstaan en de verspreiding van een economische neergang.

Reële veranderingen in de economische basisgegevens, naast de financiële rekeningen en de beleggerspsychologie, leveren ook een cruciale bijdrage aan een recessie. Sommige economen verklaren recessies uitsluitend als een gevolg van reële economische schokken, zoals verstoringen in de toeleveringsketens, en de schade die zij kunnen toebrengen aan een breed scala van bedrijven. Schokken in sleutelsectoren zoals energie of transport kunnen zulke wijdverspreide effecten hebben dat ze ertoe leiden dat veel bedrijven in de hele economie tegelijkertijd bezuinigen en investerings- en aanwervingsplannen annuleren, met rimpeleffecten op werknemers, consumenten en de aandelenmarkt.

Een aantal reële economische factoren kan ook worden teruggevoerd op de financiële markten. Omdat de marktrente niet alleen de kosten van financiële liquiditeit voor het bedrijfsleven vertegenwoordigt, maar ook de tijdsvoorkeur van consumenten, spaarders en beleggers voor huidige versus toekomstige consumptie, verstoort de kunstmatige onderdrukking van de rente door een centrale bank tijdens de jaren van hoogconjunctuur voorafgaand aan een recessie niet alleen de financiële markten, maar ook de echte zakelijke en consumptiebeslissingen.

Op hun beurt stellen de reële voorkeuren van consumenten, spaarders en beleggers grenzen aan de mate waarin een dergelijke kunstmatig gestimuleerde hausse kan voortduren. Deze komen tot uiting in reële economische beperkingen op de voortzetting van de groei, in de vorm van tekorten op de arbeidsmarkt, knelpunten in de toeleveringsketen en pieken in de grondstoffenprijzen (die tot inflatie leiden) wanneer niet genoeg reële middelen beschikbaar kunnen worden gesteld om alle overgestimuleerde bedrijfsinvesteringsplannen op basis van het gemakkelijke-geldbeleid te ondersteunen. Zodra dit zich voordoet, gaan bedrijven failliet door de hogere productiekosten en raakt de economie in een recessie.

Enkele oorzaken van de huidige recessie

Hoewel er nog geen officiële recessie is afgekondigd, gaat de economie duidelijk in die richting. Een belangrijke oorzaak is duidelijk de echte economische schok van de wijdverspreide verstoring van de wereldwijde en binnenlandse toeleveringsketens en de directe schade aan bedrijven in alle bedrijfstakken, als gevolg van de Covid-19-epidemie en de reactie van de volksgezondheid. Zowel de impact van de epidemie als de angst en onzekerheid eromheen zijn belangrijk.

Maar een belangrijke onderliggende oorzaak is ook de overextensie van toeleveringsketens, de overinvesteringen in marginale bedrijven, en de flinterdunne voorraden en fragiele bedrijfsmodellen die allemaal de norm zijn geworden in het decennium van extreem lage rentetarieven en monetair beleid door centrale banken overal, en met name de Federal Reserve, sinds de laatste recessie. De ernstige verstoringen in het bedrijfs-, investerings- en consumentengedrag, die tegen 2020 allemaal grondig verslaafd zijn geraakt aan een eindeloze stroom gemakkelijk geld, hebben de basis gelegd voor de economische verwoesting die nu aan de gang is, doordat de economie geen enkele veerkracht heeft als buffer tegen negatieve economische schokken.