Ik wil beginnen met het voor de hand liggende, hedendaagse antwoord op de vraag “Waarom geniet ik niet van het leven?” opzij te schuiven: “Omdat je een chemische onevenwichtigheid in je hersenen hebt, die kan worden verholpen met medicijnen.” Ik zou niemand willen afschrikken om iets te doen dat zijn lijden zou kunnen helpen, maar dit antwoord moet ophouden zo opdringerig te zijn en achteraan in de rij gaan staan: er zijn genoeg volkomen geldige redenen om niet van het leven te genieten.
Het merkwaardige aan deze vraag is dat hij ontkennend wordt gesteld. “Waarom geniet ik van het leven?” zou als even verbijsterend kunnen worden beschouwd. Het gebruik van het negatieve lijkt te suggereren dat genieten de norm is en niet-genieten een afwijking. Maar is het leven echt bedoeld om leuk te zijn? Of is het veel te intrinsiek moeilijk? Sommige stromingen, zoals het stoïcisme, raden je aan om niet eens meer te proberen een leuke tijd te hebben. Andere, zoals het hedonisme, zien genot als het hoofddoel.
Terwijl ouderwetse stoïcijnen er misschien wat zuur en knorrig uitzien voor mensen die zijn opgegroeid met Coca-Cola reclames, is er niet veel psychische salto voor nodig om tot de conclusie te komen dat parmantig, neoliberaal genotzucht ook een downer kan zijn.
Hoe plezierig moet het leven eigenlijk zijn? Misschien is het verstandig ons af te vragen wat “leven” is. Bedoelen we de reeks gebeurtenissen die begint met de geboorte en eindigt met de dood en die in het midden een beetje onhandig wordt? Of is het nuttiger om terug te gaan tot de vroegste sporen van levende materie? Er is iets verbijsterends vreemds en opwindends aan de onwaarschijnlijkheid van dit alles. Waarom bleven die kleine ontstekingen gebeuren? En waarom begonnen ze meer en meer te gebeuren, langer en met meer bits? Vonden de cellen het op de een of andere manier “leuk” wat ze meemaakten, en probeerden ze zich eraan vast te klampen? Is “leven” in de oerzin een plezier of een pijn?
De pre-Socratische filosofen zijn aardige mensen om over na te denken omdat ze net als wij spraakzame, zelfbewuste mensen waren, maar anders dan wij omdat ze geen toegang hadden tot gedetailleerde empirische informatie over fossiele oervormen en hersenchemie. Zij moesten vragen over het bestaan beantwoorden op basis van wat zij voor zich zagen. In tegenstelling tot mensen in de meeste andere culturen en op de meeste andere momenten in de geschiedenis, kozen zij ervoor zich niet te wenden tot bovennatuurlijke verklaringen, maar te proberen de wereld in fysische termen te begrijpen.
Een van de aardigste, en gekste, van alle pre-Socratici was Empedocles, die dacht dat de wereld was samengesteld uit vier “wortels” – aarde, lucht, vuur en water – die voortdurend werden gevormd en hervormd volgens de universele principes van Liefde en Strijd. Het klinkt misschien een beetje naïef en maf, maar het is ook niet helemaal mis.
Empedocles zou de voorloper zijn van de kwantumfysica, met zijn idee van deeltjes die worden beïnvloed door de krachten van aantrekking en afstoting. (Hoewel zelfs de oude natuurkundigen konden zien dat hij het in veel opzichten bij het verkeerde eind had.
Hij was ook een van de laatste filosofen die zijn ideeën in verzen neerpende, en over het geheel genomen is zijn visie op de kosmos fantastisch poëtisch: eens was er alleen maar een grote bal van geëmulgeerde Liefde, die vervolgens werd gebroken door Strijd. De reden dat we niet alleen maar soep zijn, is dat de “wortels” elkaar aantrokken en afstootten om de complexe wereld te produceren waarin we nu leven. Met andere woorden, zoiets als de big bang theorie. Het eindpunt van al dit Strijd was een strikt gelaagde wereld waarin alle elementen volledig van elkaar gescheiden waren. (Misschien komen we daar ergens in de komende vier jaar.) Toch is het OK, want als de wortels eenmaal gescheiden zijn, komt de Liefde langs en begint de dingen weer door elkaar te gooien.
Dergelijke verklaringen hebben misschien niet de in een laboratorium geteste en gemakkelijk uitvoerbare aantrekkingskracht van het antwoord “neem Prozac”, maar ze hebben in ieder geval iets doordachts te zeggen over de ongelooflijke vreemdheid van het leven op deze planeet. Iets beters dan: “Slik je medicijn en stop met zeuren.”
Neoliberalisme is ondeugend in die zin dat het niet pretendeert een sluw plan te zijn maar een uitbreiding van de natuurlijke gang van zaken. Hetzelfde geldt voor biologische verklaringen voor ongelukkigheid. Beide kunnen op het eerste gezicht niet-ideologisch lijken, eenvoudige uitbreidingen of beschrijvingen van de manier waarop dingen zijn. De onderliggende implicatie van zoveel diagnoses van depressie is echter dat je gelukkig zou moeten zijn omdat je in een cultuur leeft waarin alles is toegestaan en mogelijk is. Als je ongelukkig bent, moet er dus wel iets mis met je zijn. Dit is een uiterst wrede stelling, die nog wordt verergerd door het feit dat onze stiekeme cultuur een willekeurig aantal koopbare voorwerpen aanbiedt die beloven ons op te beuren.
Met andere woorden, het hedendaagse kapitalisme kweekt ontevredenheid, probeert ons vervolgens een nep-tegengif te verkopen – en als dat niet werkt, geeft het ons drugs. Om het nog erger te maken, nu de meesten van ons hebben begrepen dat onnodige materiële goederen over het algemeen niet zoveel verschil maken voor ons algehele geluk, wordt ons verteld dat “ervaringen” het doel zijn van de veeleisende consument. Wees geen idioot en geef al uw geld uit in Topshop of John Lewis, maar wees existentieel slim en eet gelatineerde vissenhuid in een heteluchtballon, doe alsof u Sherlock Holmes bent voor een avond of ga zorben.
In plaats van de voorwaarden van onze huidige staat van Liefde en Strijd te accepteren, is het misschien beter om terug te denken aan de prehistorische moerassen en je af te vragen wat die pittige protozoa er in hemelsnaam aan hadden, en ook om de woorden van dat mooie, hokey badkamer-muur gedicht Desiderata in gedachten te houden: Je bent een kind van het universum, / niet minder dan de bomen en de sterren. En wie zegt dat bomen en sterren zichzelf moeten vermaken?
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragrafen}}{highlightedText}}
- Deel op Facebook
- Deel op Twitter
- Deel via E-mail
- Deel op LinkedIn
- Deel op Pinterest
- Deel op WhatsApp
- Deel op Messenger