U.S. Forest Service

Gemeenschappelijke zonnebloem (Helianthus annuus L.)

Door David Taylor

Gemeenschappelijke zonnebloem is een lid van de Asteraceae, de zonnebloemenfamilie. In oudere handboeken en gidsen wordt deze familie de Compositae genoemd, omdat de ‘bloemen’ een composiet zijn van vele bloemen, vaak van verschillende soorten. De vele plantensoorten van deze familie worden gegroepeerd op basis van de rangschikking en het type van de bloemen. Alle leden van de familie produceren een of meer bloemhoofdjes (capitulum, de term die in technische sleutels wordt gebruikt). Deze en andere zonnebloemen hebben twee verschillende soorten bloemen, straalbloemen en schijfbloemen en deze kunnen op hun beurt mannelijke en vrouwelijke delen hebben, of het een of het ander. De straalbloemen zien eruit als bloemblaadjes, maar zijn in feite elk een afzonderlijke bloem. De schijfbloemen zitten in het midden van het hoofd, binnen de ring van straalbloemen. De schijfbloemen zijn meestal klein. Met een handlens kan men de afzonderlijke uiteinden van 5 bloemblaadjes in elke bloem zien. De schijfbloemen die het dichtst bij de straalbloemen staan, gaan het eerst open. Er zijn 52 soorten zonnebloemen, alle inheems in Noord-Amerika en Mexico.

Deze zonnebloem wordt 1 tot 3 meter hoog (gecultiveerde vormen vaak hoger). De stengel is stijf, en meestal grof behaard (zie foto D), vaak meer dan 2,5 centimeter (1 inch) in diameter. De bladeren zijn meestal afwisselend, breder aan de basis dan aan de top, en zijn 10 tot 40 centimeter lang bij 5 tot 40 centimeter breed. De bladeren zijn getand en aan de bovenkant bedekt met korte, ruwe haren. Aan het einde van de takken staan enkele hoofdjes. Elk hoofdje heeft meestal 13 tot 30 straalbloemen van 2,5 tot 5 centimeter lang, en 150 tot meer dan duizend schijfbloemen. Zowel de straal- als de schijfbloemen zijn geel (roodachtige stralen in sommige gekweekte vormen). Het centrum van het hoofdje met de schijfbloemen is 1,5 tot 2,5 mm (0,6 tot 1 inches) breed. Het hele hoofdje is 4,5 tot 10,5 centimeter breed, veel breder bij gecultiveerde vormen. De schutbladeren onder het hoofdje zijn groot en bebladerd (zie foto C). Dit is een van de grotere zonnebloemen die in Noord-Amerika voorkomen.

Gemeenschappelijke zonnebloem is een soort van open land, meestal op vochtige grond. Het is een soort van prairies en andere graslanden, oude velden, bermen, spoorwegterreinen, savannes, en bosranden. De soort komt voor in de gehele Verenigde Staten, maar is waarschijnlijk inheems in het centrale en zuidelijke deel van het verspreidingsgebied en Mexico. Hij is ook geïntroduceerd van Nova Scotia tot British Columbia, Northwest Territories, Alaska, en Hawai’i. Ze wordt gekweekt en is ontsnapt in een groot deel van de wereld.

Deze soort bloeit van juli tot oktober, afhankelijk van het deel van het land waar ze wordt aangetroffen. Talrijke bijen, kevers en zelden vlinders worden door deze plant aangetrokken. Vinken, kleine zoogdieren en insecten eten de zaden. De plant is eenjarig en zaait zich opnieuw uit op geschikte plaatsen.

Vele dingen in de plantenwereld zijn georganiseerd op een manier die de Fibonacci-reeks volgt (schubben van dennenappels, afzonderlijke delen van ananassen, bloemblaadjes van tuinrozen). Deze getallenreeks volgt het patroon 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55…, waarbij elk opeenvolgend getal de som is van de vorige twee. Het spiraalvormige patroon van de schijfbloemen/vruchten van deze soort is een voorbeeld. De vruchten zijn gerangschikt in twee groepen spiralen, één naar links en één naar rechts (zie het midden van foto A). Als men het aantal linkerspiralen telt, en vervolgens het aantal rechterspiralen, zullen de twee getallen buren in de reeks zijn (typisch 21 / 34, 34 / 55, of 55 / 89). Zoeken op het web naar ‘Fibonacci reeksen in de natuur’ levert links op naar meer informatie.