De ondergrondse economie over de hele wereld
Wat hebben de bestuurder van een taxi zonder vergunning in New York, een naaister die vanuit haar huis werkt in Mumbai, en een tortillaverkoper op straat in Mexico City gemeen? Zij maken allen deel uit van de ondergrondse economie, een losjes gedefinieerde ongereguleerde markt die niet wordt gehinderd door belastingen, overheidsvergunningen of menselijke beschermingsmiddelen. Volgens officiële statistieken van vóór de wereldwijde recessie vertegenwoordigt de ondergrondse economie meer dan 50% van het werk in de niet-landbouw in Latijns-Amerika; in delen van Azië en Afrika loopt dit cijfer zelfs op tot 80% (Chen 2001). Een recent artikel in de Wall Street Journal bespreekt de uitdagingen, parameters en verrassende voordelen van deze informele marktplaats. Het loon dat in de meeste banen in de ondergrondse economie wordt verdiend, vooral in perifere landen, is een schijntje – een paar roepies voor een handgemaakte armband op een markt, of misschien 250 roepies ($5 US) voor een dag fruit en groente verkopen (Barta 2009). Maar deze kleine bedragen maken het verschil tussen overleven en uitsterven voor de armen van de wereld.
De ondergrondse economie is nooit erg positief bekeken door wereldwijde economen. De leden ervan betalen immers geen belastingen, sluiten geen leningen af om hun bedrijven te laten groeien, en verdienen zelden genoeg om geld terug in de economie te stoppen in de vorm van consumentenuitgaven. Maar volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (een agentschap van de Verenigde Naties) zullen wereldwijd zo’n 52 miljoen mensen hun baan verliezen als gevolg van de aanhoudende wereldwijde recessie. En hoewel de mensen in de kernlanden weten dat hoge werkloosheidscijfers en beperkte overheidsvangnetten beangstigend kunnen zijn, is hun situatie niets vergeleken met het verlies van een baan voor degenen die nauwelijks een bestaan kunnen opbouwen. Zodra die baan verdwijnt, is de kans om overeind te blijven zeer klein.
In de context van deze recessie zien sommigen de ondergrondse economie als een belangrijke speler om mensen in leven te houden. Een econoom van de Wereldbank noemt de door de informele economie gecreëerde banen zelfs een van de belangrijkste redenen waarom perifere landen er tijdens deze recessie niet slechter aan toe zijn. Vooral vrouwen profiteren van de informele sector. De meerderheid van de economisch actieve vrouwen in perifere landen is werkzaam in de informele sector, die enigszins wordt beschermd tegen de economische neergang. De keerzijde is natuurlijk dat deze sector evenzeer is afgeschermd van de mogelijkheid van economische groei.
Zelfs in de Verenigde Staten bestaat de informele economie, zij het niet op dezelfde schaal als in de perifere en semi-perifere naties. Het kan gaan om kindermeisjes, tuinmannen en huishoudsters die onder de tafel werken, maar ook om straatverkopers zonder vergunning en taxichauffeurs. Er zijn ook mensen die vanuit hun huis informele bedrijfjes runnen, zoals kinderdagverblijven of salons. Analisten schatten dat dit soort arbeid 10% van de totale Amerikaanse economie uitmaakt, een aantal dat waarschijnlijk zal groeien naarmate bedrijven hun personeelsbestand inkrimpen, waardoor meer werknemers op zoek gaan naar andere mogelijkheden. Uiteindelijk suggereert het artikel dat, of het nu gaat om de verkoop van medicinale wijnen in Thailand of geweven armbanden in India, de arbeiders van de ondergrondse economie in ieder geval hebben wat de meeste mensen het liefst willen: een kans om te blijven drijven (Barta 2009).