Waar er schaarste is, moeten er keuzes gemaakt worden! Schaarste verwijst naar de eindigheid en beschikbaarheid van middelen, terwijl keuze verwijst naar de beslissingen van mensen over het delen en gebruiken van die middelen. Het probleem van schaarste en keuze ligt aan de basis van de economie, de studie van de manier waarop individuen en de maatschappij schaarse middelen verdelen.
Sommige middelen zijn er in overvloed, andere zijn zeldzaam. Wij denken gewoonlijk minder na over de lucht die wij inademen dan over hoe wij onze tijd op een bepaalde dag zullen besteden. Dat komt omdat inadembare lucht in overvloed aanwezig is, terwijl het aantal uren in een dag duidelijk beperkt is. Onze beslissing om te ademen is geen bewuste beslissing en is dus enigszins oninteressant voor een econoom. Anderzijds bestaat er een hele tak van de economie om onze keuzes inzake tijdsbesteding te begrijpen en te verklaren: hoeveel uren werken en hoeveel uren spelen zijn van fundamenteel belang voor de arbeidsmarkt. Niet alleen de tijd van mensen, maar ook hun vaardigheden zijn beperkt beschikbaar. Economen houden zich doorgaans bezig met de efficiëntie van een allocatie: hoe kan het beste worden gemaakt van dergelijke schaarse middelen? Terwijl de reguliere economie zich concentreert op de voorkeuren en beslissingen van individuen in de samenleving, vereist de evaluatie van de allocatie van schaarse middelen binnen een samenleving een zekere aggregatie van voorkeuren om het nut van een allocatie voor de samenleving als geheel te beoordelen (zie het artikel over welvaartseconomie). Dus niet alleen de efficiëntie van een allocatie, maar ook de billijkheid, of distributieve billijkheid, is relevant voor de studie van schaarste en keuze. De kwestie van de billijkheid staat inderdaad centraal in het debat over vrije markt- versus planeconomieën.
De schaarste van een hulpbron in een bepaalde context kan worden gekwantificeerd en dus objectief worden beoordeeld. Van oudsher hebben economen ook de keuzes van mensen met betrekking tot schaarse hulpbronnen bestudeerd, alsof deze werden genomen door middel van eenvoudige, objectieve en rationele berekeningen. Natuurlijk is de besluitvorming van mensen niet louter rationeel; zij wordt ook door emoties beïnvloed. Het zich snel ontwikkelende deelgebied van de gedragseconomie past inzichten uit de menselijke psychologie toe om het inzicht van economen in keuzes op een subjectiever niveau te verrijken.
De grondbeginselen van vraag en aanbod vertellen ons dat de prijs van een zeldzaam artikel hoger zal zijn dan die van een gewoon artikel. Marketingteams passen de concepten van schaarste en keuze vaak toe in combinatie met ideeën uit de psychologie om geld te verdienen: als de indruk kan worden gewekt dat een artikel schaars is, zullen sommige mensen bereid zijn er meer voor te betalen of hun aankopen te vervroegen. Er worden denkspelletjes over schaarste gespeeld door middel van campagne-uitingen als “Koop het zolang het duurt!”, “Laatste kans om te bestellen!” of “Beperkt aanbod!”, juist om de keuze van de consument te beïnvloeden.
Verder lezen
Voor een interessante discussie over de schaarste van een duidelijke definitie van economie en de manier waarop economen er in de loop der jaren voor hebben gekozen hun vakgebied te presenteren, zie Backhouse en Medema’s “Retrospectives: On the Definition of Economics” (Journal of Economic Perspectives, 2009).
Goed om te weten
Misschien wel het belangrijkste en dringendste probleem van onze tijd, dat van de klimaatverandering, is in wezen een probleem van schaarste en keuze. Nu de lucht die we inademen wordt bedreigd en onze rivieren droog beginnen te vallen, is het nog nooit zo dringend geweest om bij het zoeken naar praktische oplossingen rekening te houden met economische aspecten. Het deelgebied van de milieueconomie houdt zich bezig met emissiedoelstellingen en vergunningen, koolstofheffingen en subsidies voor hernieuwbare energiebronnen. Het zal zeker een van de meest gevraagde werkterreinen voor economen worden in de komende jaren.