Romeins Italië

De naam Italia bestreek een gebied waarvan de grenzen in de loop der tijden veranderden. Volgens Strabo’s Geographica werd de naam vóór de uitbreiding van de Romeinse Republiek door de Grieken gebruikt om het land aan te duiden tussen de Straat van Messina en de verbindingslijn tussen de Golf van Salerno en de Golf van Taranto (wat ongeveer overeenkomt met de huidige regio Calabrië); later werd de term door de Romeinen uitgebreid tot het Italiaanse schiereiland tot aan de Rubicon, een rivier die tussen Noord- en Midden-Italië ligt.

In 49 v. Chr. gaf Julius Caesar met de Lex Roscia het Romeinse staatsburgerschap aan de bevolking van Cisalpijns Gallië; terwijl in 42 v. Chr. de tot dan toe bestaande provincie werd opgeheven, waardoor Italië naar het noorden werd uitgebreid tot aan de zuidelijke voet van de Alpen.

Onder Augustus werden de volkeren van het tegenwoordige Aostadal en van de westelijke en noordelijke Alpen onderworpen (zodat de westelijke grens van Romeins Italië werd verlegd naar de rivier de Varus), en de Italiaanse oostgrens werd gebracht naar Arsia in Istrië. Aan het eind van de 3de eeuw omvatte Italië ook de eilanden Sicilië, Corsica en Sardinië, alsmede Raetië en een deel van Pannonië. De stad Emona (het huidige Ljubljana, Slovenië) was de meest oostelijke stad van Italië.

Augusteïsche organisatieEdit

Aan het begin van de Romeinse keizertijd was Italië een verzameling van gebieden met verschillende politieke statussen. Sommige steden, municipia genoemd, waren enigszins onafhankelijk van Rome, terwijl andere, de coloniae, door de Romeinen zelf waren gesticht. Rond 7 v. Chr. verdeelde Augustus Italië in elf regionen, zoals Plinius de Oudere rapporteerde in zijn Naturalis Historia:

• Regio I Latium et Campania
• Regio II Apulia et Calabria
• Regio III Lucania et Bruttium
• Regio IV Samnium
• Regio V Picenum
• Regio VI Umbria et Ager Gallicus
• Regio VII Etruria
• Regio VIII Aemilia
• Regio IX Liguria
• Regio X Venetia et Histria
• Regio XI Transpadana

Italië werd door Augustus en zijn erfgenamen geprivilegieerd, met de aanleg, naast andere openbare structuren, van een dicht netwerk van Romeinse wegen. De Italiaanse economie bloeide op: landbouw, handwerk en industrie kenden een verstandige groei, waardoor de uitvoer van goederen naar de andere provincies mogelijk werd. De Italiaanse bevolking groeide wellicht ook: Augustus gaf opdracht tot drie volkstellingen, om het aantal Romeinse burgers in het hele rijk vast te stellen. De overgebleven totalen waren 4.063.000 in 28 v. Chr., 4.233.000 in 8 v. Chr. en 4.937.000 in 14 n. Chr., maar men is het er nog niet over eens of hierbij alle burgers, alle volwassen mannelijke burgers, of burgers sui iuris werden geteld. Schattingen voor de bevolking van het vasteland van Italië, inclusief Cisalpine Gallië, aan het begin van de 1e eeuw lopen uiteen van 6.000.000 volgens Karl Julius Beloch in 1886, tot 14.000.000 volgens Elio Lo Cascio in 2009.

Diocletiaanse en Constantijnse reorganisatiesEdit

Tijdens de Crisis van de Derde Eeuw stortte het Romeinse Rijk bijna in onder de gecombineerde druk van invasies, militaire anarchie en burgeroorlogen, en hyperinflatie. In 284 herstelde keizer Diocletianus de politieke stabiliteit. Hij voerde grondige administratieve hervormingen door om de orde te handhaven. Hij stelde de zogenaamde Tetrarchie in, waarbij het keizerrijk werd geregeerd door twee hoge keizers, Augusti genaamd, en twee lagere vice-keizers, Caesars genaamd. Hij verminderde de omvang van de Romeinse provincies door hun aantal te verdubbelen om de macht van de provinciegouverneurs te verminderen. Hij groepeerde de provincies in verschillende bisdommen (Latijn: diocesis) en stelde ze onder toezicht van de keizerlijke vicarius (vice, plaatsvervanger), die aan het hoofd van het bisdom stond. Tijdens de crisis van de Derde Eeuw nam het belang van Rome af, omdat de stad ver van de onrustige grenzen lag. Diocletianus en zijn collega’s verbleven gewoonlijk in vier keizerlijke zetels. De Augusti, Diocletianus en Maximianus, die respectievelijk verantwoordelijk waren voor het Oosten en het Westen, vestigden zich respectievelijk in Nicomedia, in het noordwesten van Anatolië (dichter bij de Perzische grens in het oosten) en Milaan, in Noord-Italië (dichter bij de Europese grenzen). De zetels van de Caesars waren Augusta Treverorum (aan de Rijn) voor Constantius Chlorus en Sirmium (aan de Donau) voor Galerius, die ook in Thessaloniki verbleef.

Onder Diocletianus werd Italië de Dioecesis Italiciana. Het omvatte Raetia. Het werd onderverdeeld in de volgende provincies:

• • Ligurië (het huidige Ligurië en het westen van Piëmont)
  • Transpadana (het oosten van Piëmont en Lombardije)
  • Rhätië (het oosten van Zwitserland, het westen en midden van Oostenrijk, een deel van Zuid-Duitsland, en een deel van Noordoost-Italië)
  • Venetia et Histria (het huidige Veneto, Friuli-Venezia Giulia en Trentino-Alto Adige en de provincie Istrië)
  • Aemilia (Emilia-Romagna)
  • Tuscia (Etrurië) et Umbria (Toscane en Umbrië)
  • Flaminia (Picenum en het vroegere Ager Gallicus, in de huidige Marche)
  • Latium et Campania (de kustgedeelten van Lazio en Campania)
  • Samnium (Abruzzo, Molise en Irpinia)
  • Apulia et Calabria (het huidige Apulië)
  • Lucania et Bruttium (Basilicata en Calabrië)
  • Sicilia (Sicilië en Malta)
  • Corsica et Sardinia

Constantijn verdeelde het rijk in vier Praetoriaanse prefecturen. De Diocesis Italiciana werd de Praetoriaanse prefectuur van Italië (praefectura praetoria Italiae), en werd onderverdeeld in twee bisdommen. Raetia behoorde er nog steeds toe. De twee bisdommen en hun provincies waren:

Diocesis Italia annonaria (Italië van de annona – de inwoners moesten het bestuur in Milaan en de in die stad gelegerde troepen voorzien van de annona – voedsel, wijn en hout).

• • Alpes Cottiae (het moderne Ligurië en het westelijke deel van Piemonte)
  • Ligurië (het westelijke deel van Lombardije en het oostelijke deel van Piemonte)
  • Venetia et Histria (Istrië , Friuli-Venezia Giulia, Trentino-Alto Adige, Veneto en Oost- en Midden-Lombardije)
  • Raetia I (Oost-Zwitserland en West-Oostenrijk)
  • Rhaetia II (Midden-Oostenrijk, een deel van Zuid-Duitsland en een deel van Noordoost-Italië)
  • Aemilia (het Emilia-gedeelte van Emilia-Romagna)
  • Flaminia et Picenum Annonarium (Romagna en Noord-Marche)

Diocesis Italia Suburbicaria (Italië “onder het bestuur van de urbs”, d.w.z.e. Rome)

• • Tuscia (Etruria) et Umbria (Toscane, Umbrië en het noordelijke deel van de kuststreek Lazio)
  • Picenum suburbicarium (Piceno, in het zuiden van Marche)
  • Valeria Sabina (de moderne provincie Rieti, andere gebieden van Lazio en gebieden van Umbrië en Abruzzo)
  • Campania (centraal en zuidelijk kustgebied van Lazio en kustgebied van Campania, met uitzondering van de moderne provincie Salerno)
  • Samnium (Abruzzo, Molise en de berggebieden van het moderne Campania; i.e., de moderne provincies Benevento en Avellino en een deel van de provincie Caserta)
  • Apulia et Calabria (het huidige Apulië)
  • Lucania et Bruttium (het moderne Calabrië, Basilicata en de provincie Salerno in het huidige Campanië)
  • Sicilia (Sicilië en Malta)
  • Sardinië
  • Corsica

West-Romeinse RijkEdit

In 330 huldigde Constantijn Constantinopel in. Hij vestigde het keizerlijk hof, een senaat, financiële en gerechtelijke administraties, alsook de militaire structuren. De nieuwe stad kreeg echter pas in 359 een stadsprefect, waardoor zij de status van oostelijke hoofdstad kreeg. Na de dood van Theodosius in 395 en de daaropvolgende deling van het rijk maakte Italië deel uit van het West-Romeinse Rijk. Als gevolg van de invasie van Alaricus in 402 werd de westelijke zetel van Mediolanum naar Ravenna verplaatst. Alaric, koning van de Visigoten, plunderde Rome zelf in 410; iets wat acht eeuwen lang niet was gebeurd. Noord-Italië werd in 452 door de Hunnen van Attila aangevallen. Rome werd in 455 opnieuw geplunderd door de Vandalen onder het bevel van Genseric.

Volgens de Notitia Dignitatum, een van de weinige bewaard gebleven documenten over het Romeinse bestuur, bijgewerkt tot de jaren 420, werd Romeins Italië bestuurd door een praetoriaanse prefect, Prefectus praetorio Italiae (die ook het diocees Afrika en het diocees Pannonia bestuurde), een vicarius, en een comes rei militaris. De regio’s van Italië werden aan het eind van de vierde eeuw bestuurd door acht consulares (Venetiae et Histriae, Aemiliae, Liguriae, Flaminiae et Piceni annonarii, Tusciae et Umbriae, Piceni suburbicarii, Campaniae, en Siciliae), twee correctores (Apuliae et Calabriae en Lucaniae et Bruttiorum) en zeven praesides (Alpium Cottiarum, Rhaetia Prima en Secunda, Samnii, Valeriae, Sardiniae, en Corsicae). In de vijfde eeuw, toen de keizers onder controle stonden van hun barbaarse generaals, behield de westerse keizerlijke regering een zwakke controle over Italië, waarvan de kusten regelmatig werden aangevallen. In 476, met de troonsafstand van Romulus Augustulus, was het West-Romeinse Rijk formeel gevallen, tenzij men Julius Nepos, de wettige keizer die door Constantinopel werd erkend, als de laatste beschouwt. Hij werd in 480 vermoord en kan door Odoacer zijn erkend. Italië bleef onder Odoacer en zijn Koninkrijk Italië, en vervolgens onder het Ostrogotische Koninkrijk. De Germaanse opvolgerstaten onder Odoacer en Theodorik de Grote bleven gebruik maken van het Romeinse bestuursapparaat en waren nominale onderdanen van de Oosterse keizer in Constantinopel. In 535 viel de Romeinse keizer Justinianus Italië binnen, dat twintig jaar lang onder een rampzalige oorlog leed. In augustus 554 vaardigde Justinianus een Pragmatische sanctie uit die het grootste deel van de organisatie van Diocletianus handhaafde. De “Prefectuur van Italië” overleefde aldus, en kwam onder Romeinse controle in de loop van Justinianus’ Gotische Oorlog.Als gevolg van de Lombardische invasie in 568 verloren de Byzantijnen het grootste deel van Italië, met uitzondering van de gebieden van het Exarchaat van Ravenna – een corridor van Venetië naar Lazio – en steunpunten in het zuiden van Napels en de teen en de hiel van het schiereiland.