Het Proterozoïcum, ook wel het Algonkien genoemd, is het tweede van de twee tijdperken waarin het Precambrium van oudsher is onderverdeeld. Het Precambrium omvat meer dan viervijfde van de geschiedenis van de aarde: de 4,5 miljard jaar vanaf de vorming van de aarde tot het begin van het Cambrium, ongeveer 570 miljoen jaar geleden. De eerste helft van het Precambrium staat bekend als het Archeïsch Tijdperk en de tweede helft als het Proterozoïsch Tijdperk.
Eukaryotische cellen (cellen met kernen) verschenen voor het eerst in het vroege Proterozoïcum, ongeveer 2,5 miljard jaar geleden. Tot die tijd bestonden er alleen prokaryotische cellen (cellen zonder kern). Bacteriën en zeealgen ontwikkelden zich ook tijdens het Proterozoïcum, en laat in het tijdperk verscheen het eerste meercellige leven. Tijdens het Proterozoïcum maakten fotosynthetische bacteriën en algen genoeg zuurstof (O2) vrij uit koolstofdioxide (CO2) om de atmosfeer van de aarde te veranderen van zuurstofloos in zuurstofrijk. Deze chemische transformatie maakte de Cambrische explosie van meercellig leven mogelijk.
Significante geologische veranderingen vonden ook plaats tijdens het late Archeïcum en het vroege Proterozoïcum. De continenten begonnen in deze tijd voor het eerst brede, stabiele continentale plateaus te vormen en werden door plaat-tectonische processen in beweging gebracht. Op de continenten, die nog verstoken waren van plantaardig leven, verliepen erosie en afzetting snel. Er vormden zich talloze extreem dikke bedden van zuiver kwartszandsteen – sommige kilometers dik. Meer recent gevormde beddingen van dit type zijn daarentegen meestal hooguit 100 meter dik.
Tijdens zowel het Archeïsch als het Proterozoïsch Tijdperk werden beddingen van de bandijzerformatie gevormd. Dit type gelaagde formatie bestaat uit afwisselend dunne lagen kwarts en ijzeroxide en is in geen latere periode gevormd. Tegenwoordig vormen zij ’s werelds belangrijkste bron van ijzererts.
Sinds tientallen jaren betwisten sommige geologen het nut van de term Proterozoïcum (van het Griekse protero, vroeger, en zoïcum, leven). Het onderscheid Archean-Proterozoïcum werd voor het eerst gemaakt om de opvallende onregelmatigheid (verandering in gesteentetype met de diepte) te beschrijven die horizontaal door het Canadese schild loopt, een uitgestrekt gebied van Precambrisch gesteente dat Hudson Bay omringt en Groenland omvat. Deze dramatische scheiding is echter in het geheel niet aangetroffen in Precambriumgesteenten. Bovendien beweren sommige geologen dat het misleidend is om 4,5 miljard jaar uiteenlopende geologische geschiedenis over slechts twee compartimenten te verdelen. Daarom worden vaak vagere termen gebruikt: vroeg, midden en laat (of lager, midden en hoger) Precambrium.
Zie ook Cenozoïcum Tijdperk; Krijtperiode; Dateringsmethoden; Devoon Tijdperk; Eoceen Tijdperk; Evolutie, bewijs van; Fossielenbestand; Fossielen en fossilisatie; Geologische tijd; Historische geologie; Holoceen Tijdperk; Jura Tijdperk; Mesozoïcum Tijdperk; Tijdperk van het Mioceen; Periode van Mississippi; Tijdperk van het Oligoceen; Periode van het Ordovicium; Oorsprong van het leven; Tijdperk van het Paleozoïcum; Tijdperk van het Paleozoïcum; Periode van Pennsylvania; Tijdperk van het Fanerozoïcum; Tijdperk van het Pleistoceen; Tijdperk van het Plioceen; Kwartair tijdperk; Periode van het Siluur; Periode van het Tertiair