De Proprioceptieve Zintuig
De proprioceptieve zintuig is een weinig bekend, maar vitaal, lichamelijk zintuig dat de meesten van ons volkomen als vanzelfsprekend beschouwen. Proprioceptie is het gevoel en bewustzijn van de positie en beweging van ons eigen lichaam. Het is ons bewustzijn van de oriëntatie van ons lichaam in de ruimte, en de richting, snelheid en omvang van de beweging van ons lichaam en onze ledematen. Deze informatie wordt gedetecteerd door zintuigreceptoren in onze spieren, ligamenten en gewrichten, en vervolgens verwerkt door het centrale zenuwstelsel.
Het proprioceptieve zintuig is nauw verwant aan het vestibulaire zintuig. De receptoren voor het vestibulaire zintuig zijn haarcellen in het binnenoor (vestibule). Deze zenden boodschappen naar de hersenen over de positie en beweging van het hoofd ten opzichte van de rest van het lichaam.
In praktische termen zendt de proprioceptieve zintuiglijke waarneming boodschappen naar onze hersenen om ons te vertellen of spieren gestrekt of ontspannen zijn, of gewrichten buigen of strekken, en in welke mate deze beweging zich voordoet. Deze informatie is essentieel voor het uitvoeren van alledaagse activiteiten die de meesten van ons als vanzelfsprekend beschouwen.
Slechte proprioceptie bemoeilijkt het handhaven van de lichaamshouding en het bewegen met een gevoel van veiligheid en zekerheid. Het beïnvloedt het bewustzijn van de positie van het lichaam, de armen en de benen.
Het vermogen om te herkennen welke reeks lichamelijke handelingen en bewegingen nodig zijn om een bepaalde taak te voltooien, is afhankelijk van onze proprioceptie. Een onvoldoende functionerend proprioceptief zintuig beïnvloedt de ‘motor-planning’. Wanneer dit niet goed functioneert, kan het kind moeite hebben zich aan te kleden, schoenveters te strikken en andere alledaagse taken uit te voeren.
Onze proprioceptieve zintuigen vertellen ons hoeveel kracht we moeten uitoefenen bij het uitvoeren van een taak. Bijvoorbeeld, hoe hard je moet duwen bij het openen van een deur, of hoeveel druk je moet uitoefenen op een potlood bij het schrijven zijn slechts enkele van de alledaagse taken die kunnen worden beïnvloed.
Een slecht functionerend proprioceptief zintuig kan een symptoom zijn van Sensorische Integratie Stoornis. Dit concept werd voor het eerst ontwikkeld door Dr. A Jean Ayers in de jaren 1970. Sensorische Integratie is, in essentie, het proces van het opnemen van informatie uit onze omgeving, het maken van betekenis van die informatie, en het gebruik ervan om te handelen en te reageren op een passende manier.
Dus een kind met een slecht proprioceptief gevoel kan…
- ruw spelen; te hard duwen, schreeuwen, springen of overmatig rennen
- onhandig overkomen
- een slechte fijne motoriek hebben, schrijven en tekenen moeilijk vinden
- repeterend en zelfstimulerend gedrag vertonen, zoals draaien, schommelen of friemelen
- graag kauwen op zijn vingers, kleren, pennen, speelgoed, of andere voorwerpen
- lijken ongecoördineerd en hebben moeite met grote motorische vaardigheden zoals springen, klimmen of fietsen
- botsen vaak tegen andere mensen en voorwerpen
Deep Touch Pressure and Proprioception
Weighted therapy stimuleert het proprioceptieve systeem door het gebruik van deep touch pressure.
Deep Touch Pressure werkt volgens het principe van het uitoefenen van gewicht of druk om proprioceptieve input te leveren. Deze input kalmeert en moduleert het centrale zenuwstelsel, dat op zijn beurt helpt bij de verwerking van zintuiglijke informatie (Grandin 1992, McClure & Holtz-Yotz 1991). Dit kalmeren en moduleren heeft het effect dat het kind zich meer geaard voelt, en verlaagt zijn staat van opwinding. Deze verlaagde staat van opwinding vermindert vervolgens repetitieve zelf-stimulerende gedragingen (zoals ronddraaien, met de handen wapperen en schommelen) en maakt een betere focus, concentratie en aandacht mogelijk.
Dr. Temple Grandin beschrijft Deep Touch Pressure als volgt: “Deep Touch Pressure is het type oppervlaktedruk dat wordt uitgeoefend bij de meeste vormen van aanraken, vasthouden, aaien, aaien van dieren, of inbakeren.” (Grandin, 1992).
Dr. Grandin (die op 3-jarige leeftijd de diagnose autistisch kreeg) stelt verder dat “ergotherapeuten hebben waargenomen dat een zeer lichte aanraking het zenuwstelsel alarmeert, maar diepe druk ontspant en kalmeert”.
Kinderen met een slecht proprioceptief gevoel (vooral die ‘sensory-seekers’) zullen vaak op zoek gaan naar diepe druksensaties waardoor ze zich veiliger voelen, meer ontspannen zijn en zich beter kunnen concentreren.
Zo dragen sommige kinderen graag strakke kleding (die proprioceptieve feedback geeft). Sommigen slapen onder zware dekens voor extra gewicht – ik heb zelfs gehoord van een autistische jongen die liever onder zijn matras sliep! Andere kinderen dragen graag zware voorwerpen, zoals rugzakken, om proprioceptieve feedback te krijgen, omdat ze zich daardoor vaak meer geaard en veilig voelen.
Dr. Grandin ontwikkelde een ‘knijpmachine’ om haar te helpen haar eigen zintuiglijke problemen te overwinnen (Grandin 1992). De machine oefende diepe aanrakingsdruk uit op een groot gebied van het lichaam en gaf het “gevoel omringd en omvat te zijn door de omhelzing van de diepe aanrakingsdruk knijpmachine”. Dr. Grandin ontdekte dat de machine een ontspannend effect had dat haar zenuwstelsel kalmeerde, angst verminderde, en haar “minder agressief en minder gespannen” maakte.