Wanneer denken en gedrag achteruitgaan
Vergeetachtigheid, tijdelijke verwardheid, of moeite hebben met het onthouden van een naam of woord kan een normaal onderdeel van het leven zijn. Maar wanneer denkproblemen of ongewoon gedrag de dagelijkse activiteiten gaan belemmeren – zoals werken, de maaltijd bereiden of de financiën regelen – is het tijd om een arts te raadplegen. Dit kunnen tekenen zijn van een aandoening die bekend staat als dementie.
Dementie is een hersenaandoening die het vaakst voorkomt bij ouderen. Het wordt veroorzaakt door het falen of afsterven van zenuwcellen in de hersenen. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende oorzaak. Volgens sommige schattingen heeft ongeveer een derde van de mensen van 85 jaar en ouder de ziekte van Alzheimer. Hoewel leeftijd de grootste risicofactor voor dementie is, is het geen normaal onderdeel van het ouder worden. Sommige mensen worden 90 of ouder zonder tekenen van dementie.
“Dementie is niet echt een ziekte. In plaats daarvan is dementie een groep symptomen die door veel verschillende ziekten kan worden veroorzaakt,” zegt Dr. Sanjay Asthana, die aan het hoofd staat van een door de NIH gesteund centrum voor de ziekte van Alzheimer aan de Universiteit van Wisconsin. “Symptomen van dementie kunnen problemen zijn met geheugen, denken en taal, samen met beperkingen in sociale vaardigheden en sommige gedragssymptomen.”
Verschillende factoren kunnen uw risico op het ontwikkelen van dementie verhogen. Deze omvatten veroudering, roken, ongecontroleerde diabetes, hoge bloeddruk en het drinken van te veel alcohol. Het risico neemt ook toe als naaste familieleden dementie hebben gehad.
Symptomen van dementie kunnen worden teruggedraaid als ze worden veroorzaakt door uitdroging of andere behandelbare aandoeningen. Maar de meeste vormen van dementie verergeren geleidelijk met de tijd, en er is geen behandeling voor. Wetenschappers zoeken naar manieren om dit proces te vertragen of te voorkomen dat het überhaupt begint.
De twee meest voorkomende oorzaken van dementie bij ouderen zijn de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie, een aandoening waarbij veranderingen optreden in de bloedtoevoer van de hersenen. Vasculaire dementie ontstaat vaak door een beroerte wanneer de normale bloedstroom naar de hersenen uitvalt, vaak als gevolg van geblokkeerde of kapotte bloedvaten. of aderverkalking (aderverkalking) in de hersenen. Andere oorzaken van dementie zijn de ziekte van Parkinson, HIV, hoofdletsel, en de ziekte van Lewy body. (Lewy-lichaampjes zijn een soort abnormale eiwitklonters in hersencellen.)
Dementie bij mensen jonger dan 60 jaar wordt vaak veroorzaakt door een groep hersenziekten die frontotemporale aandoeningen worden genoemd. Deze aandoeningen beginnen aan de voor- of zijkanten van de hersenen en breiden zich geleidelijk uit. Een zeldzame, erfelijke vorm van de ziekte van Alzheimer kan ook voorkomen bij mensen van 30, 40 en 50 jaar.
De symptomen van dementie kunnen variëren, afhankelijk van welke hersengebieden zijn beschadigd. “In het algemeen is de linkerkant van de hersenen betrokken bij taal, en de rechterkant is zeer betrokken bij sociaal gedrag,” zegt Dr. Bruce L. Miller, die een door de NIH gefinancierd dementiecentrum leidt aan de Universiteit van Californië in San Francisco.
In het geval van een frontotemporale aandoening, “als het begint in de linkerkant van de hersenen, heb je de neiging om verergerende taalproblemen te hebben; als het aan de rechterkant begint, beïnvloedt het het gedrag en kan het worden verward met een psychiatrische aandoening,” legt Miller uit. Schade aan specifieke hersengebieden kan ertoe leiden dat mensen apathisch worden, hun remmingen verliezen of geen rekening houden met de gevoelens van anderen.
Bij de ziekte van Alzheimer worden geheugengerelateerde gebieden in de lagere en achterste delen van de hersenen meestal als eerste aangetast. Andere vormen van dementie kunnen gebieden aantasten die de beweging controleren.
“De behandeling voor al deze aandoeningen is enigszins anders,” zegt Miller. Daarom is het belangrijk om een nauwkeurige diagnose te krijgen.
Omdat verschillende soorten dementie overlappende symptomen kunnen hebben, en sommige mensen meer dan één onderliggende aandoening hebben, is het het beste om een clinicus te zien die expertise heeft in het diagnosticeren van dementie. “NIH heeft gespecialiseerde centra in het hele land die klinieken hebben die patiënten met de ziekte van Alzheimer en dementie kunnen diagnosticeren en evalueren,” zegt Asthana. (Zie NIH’s Alzheimer’s Disease Research Centers voor meer informatie op www.nia.nih.gov/health/alzheimers-disease-research-centers.)
Om een diagnose te stellen, vragen artsen meestal naar de medische geschiedenis van een persoon en doen ze een lichamelijk onderzoek inclusief bloedonderzoek. Ze controleren ook het denkvermogen, het geheugen en de taalvaardigheid, en laten soms hersenscans maken. Deze evaluatie zal bepalen of de symptomen verband houden met een behandelbare aandoening, zoals depressie, een infectie of bijwerkingen van medicijnen.
Bij sommige vormen van dementie kan pas een duidelijke diagnose worden gesteld wanneer de hersenen na de dood worden onderzocht. “Er is geen enkele bloedtest of hersenscan die de ziekte van Alzheimer of sommige andere vormen van dementie met zekerheid kan diagnosticeren,” zegt Asthana. “In deze gevallen kan een definitieve diagnose alleen bij autopsie worden gesteld.”
Meer dan een decennium geleden vonden NIH-ondersteunde wetenschappers een manier om tekenen van de ziekte van Alzheimer te detecteren in de hersenen van levende mensen. Alle mensen met de ziekte van Alzheimer hebben abnormale eiwitklonters die bekend staan als amyloïde plaques. Deze plaques kunnen worden gezien in Positron Emissie Tomografie (PET) scans waarbij speciale tracers worden gebruikt die zich specifiek aan amyloïd binden. Maar uitgebreide plaqueopbouw kan ook worden aangetroffen bij sommige mensen die geen tekenen van dementie vertonen. Vanwege deze onzekerheid wordt amyloïdbeeldvorming niet beschouwd als een definitief instrument voor de diagnose van de ziekte van Alzheimer. NIH-ondersteunde onderzoekers hebben aan andere technieken gewerkt, maar geen daarvan is definitief gebleken.
“Op dit moment richt veel onderzoek zich op de pre-symptomatische stadia van de ziekte, waarbij we bewijzen van amyloïd-eiwit kunnen zien voordat een persoon symptomen heeft. We kunnen testen om te zien of medicijnen de opbouw van dit amyloïde eiwit kunnen vertragen of voorkomen,” zegt Asthana. “Tot nu toe hebben geen studies aangetoond dat het vrijmaken van de hersenen van amyloïde-eiwit zich daadwerkelijk kan vertalen in een aanzienlijke verbetering van de symptomen.”
Diverse benaderingen worden nu onderzocht als behandelingen voor de ziekte van Alzheimer, Parkinson-dementie, en bepaalde andere vormen van dementie. Momenteel goedgekeurde medicijnen kunnen de symptomen verbeteren, maar geen enkele kan de voortschrijdende schade aan de hersenen stoppen of terugdraaien.
“Als de dementie daarentegen te wijten is aan een vasculaire ziekte, zijn er veel dingen die we kunnen doen om te voorkomen dat het voortschrijdt. Het zijn dezelfde dingen die we doen om hart- en vaatziekten te voorkomen,” zegt Dr. Helena Chui, directeur van een door de NIH gefinancierd Alzheimercentrum aan de Universiteit van Zuid-Californië. “Sommige mensen met vasculaire dementie krijgen antiklitmedicijnen. Anderen krijgen medicijnen om bloeddruk, cholesterol en diabetes onder controle te houden.”
Chui merkt op dat een gezonde levensstijl kan helpen de ouder wordende hersenen te beschermen. “Regelmatige lichaamsbeweging, een hart-gezond dieet, en het vermijden van roken kan uw risico op hart-en vaatziekten en dementie verminderen,” zegt ze. Deelnemen aan sociale en intellectueel stimulerende activiteiten kan ook helpen om de hersenfunctie te beschermen. “Je kunt je traject veranderen in de richting van gezondere hersenen door gezonde keuzes te maken,” zegt Chui.
Artikelrecensie. Deze speciale uitgave is een verzameling van eerder gepubliceerde artikelen. Artikelen werden echter bijgewerkt en opnieuw beoordeeld door NIH-experts voordat ze werden opgenomen. Gepubliceerd in december 2017.