Heb je ooit gehoord van het spreekwoord: “Moge je in interessante tijden leven”? Is u verteld dat het een Chinees spreekwoord is? Het antwoord van Dr. Ho Yong op deze vraag, in antwoord op een vraag van de PBS-show “Newshour with Jim Lehrer”, zal u wellicht verbazen.
Ik kreeg onlangs een verzoek van het PBS-programma, “Newshour with Jim Lehrer,” om de oorspronkelijke bron van het Chinese spreekwoord te verifiëren: “Moge u in interessante tijden leven.” Newshour kreeg te horen dat “interessant” in deze context gevaarlijk of turbulent betekent; daarom is de hele uitdrukking zoiets als een vloek. Ik kon echter geen Chinees spreekwoord bedenken dat iets van die strekking zegt.
Dus raadpleegde ik Torrey Whitman, onze voorzitter (president van het China Institute in New York City), die thuis is in het klassieke Chinees en bijzonder deskundig is op het gebied van spreekwoorden en gezegden. Interessant genoeg vertelde hij mij dat hij bekend was met dit gezegde. Ik gaf dit verzoek dus graag door aan Torrey. Het volgende is wat hij schreef over zijn antwoord aan de Jim Lehrer show:
“Ik legde aan de nieuws show staf uit dat de gebruikelijke uitdrukking was, “De oude Chinese vloek, Moge u in interessante tijden leven.” Er is niets spreekwoordelijks aan, en er is geen kwaad of gevaar bedoeld voor de ontvanger van de vloek.
Het punt van de uitdrukking is lang ironisch bedoeld geweest: op het eerste gezicht zouden “interessante tijden” goede tijden moeten zijn om in te leven, dus het uitspreken ervan als een vloek voegt het gevoel van ironie toe. We leven in zeer interessante tijden, maar nadat u in de krant hebt gelezen over tragedies, politiek, oorlogszucht, enzovoort, hebt u dan wel eens verlangd naar eenvoudiger, minder turbulente tijden? Bedenk hoe moeilijk en frustrerend het is om een keuze te maken uit de twintig soorten koffie die tegenwoordig bij het koffiestalletje op de hoek worden aangeboden, of uit de 138 kanalen op de kabeltelevisie. Vandaar de “vloek” dat je in “interessante” tijden leeft.
Maar wat het meest opmerkelijk is aan de uitdrukking, is dat ze niet Chinees is. Een dergelijke uitdrukking, “Moge u in interessante tijden leven”, bestaat niet in het Chinees. Het is een niet-Chinese creatie, hoogstwaarschijnlijk Amerikaans, die al minstens 30 of 40 jaar bestaat. Hij komt voor in voorwoorden van boeken, in kranten (vaak in de New York Times) en in toespraken, als blik- of luistervanger, hoewel ik hem niet heb gevonden in Bartlett’s Quotations of andere bronnenboeken voor citaten. Ik speculeer dat wie het ook was die het voor het eerst bedacht, probeerde de uitdrukking een mystiek tintje te geven, en daarom besloot het aan de Chinezen toe te schrijven.
Er zit ook een ironie in. Confucius, in een poging om zijn meningen en leringen meer gewicht en aanvaarding te geven, verklaarde eens: “Ik schep niet; ik geef slechts de wijsheid door van hen die zijn voorgegaan.” Hetzelfde toeschrijvingsmechanisme is hier aan het werk: de “vloek van interessante tijden” is zelf veel interessanter als de Chinezen hem geschapen hebben.”