Les Misérables heeft verschillende betekenisnuances in het Frans. Vertalers zeggen dat Victor Hugo’s roman, gepubliceerd in 1862, net zo goed De Ellendigen, De Verstotenen, De Ellendige Armen, De Slachtoffers of De Berooiden zou kunnen heten.
Maar met zijn emotioneel lonende musicalbewerkingen wordt Les Misérables zo sterk geassocieerd met “opzwepende partituur en libretto,” en “epische zoektocht naar gerechtigheid in Frankrijk” dat de titel – vaak herleid tot zijn bijnaam, “Les Mis” – wat van zijn kracht heeft verloren.
PBS levert een harde klap in zijn miniserie Les Misérables op Masterpiece, geleid door acteurs Dominic West en David Oyelowo. De moeilijkheden van de personages in de maatschappij en de kat-en-muisspanning tussen de ontsnapte veroordeelde Jean Valjean en inspecteur Javert ontvouwen zich zonder melodieuze noten van opluchting. Soms is de productie moeilijker om naar te kijken dan een horrorfilm, of we nu terugdeinzen voor de wreedheid, de armoede, het bloed of de zelfopofferingen van de verhaallijn.
Hugo schreef over zijn eigen tijd in het 1500 pagina’s tellende boekwerk Les Misérables, dat zich afspeelt tussen 1815 en 1832, maar in het voorwoord schreef hij een boodschap aan toekomstige lezers voor de eeuwigheid:
“Zolang er op aarde onwetendheid en armoede bestaan, kunnen boeken van de aard van Les Misérables niet anders dan van nut zijn.”
Hieronder staan enkele hoofdpersonages zoals te zien in de PBS-serie. Spoiler alert voor degenen die niet bekend zijn met de plot!
The Outcast: Jean Valjean
Jean Valjean (DOMINIC WEST). Foto: Robert Viglasky (C) Lookout Point
Voor de regering en de samenleving zal Jean Valjean (Dominic West; The Wire) voor altijd een misdadiger zijn, meer gevreesd voor wat de ex-gevangene na 19 jaar dwangarbeid kan zijn geworden dan voor zijn oorspronkelijke misdaad: het stelen van een brood om de verarmde kinderen van zijn zus te voeden.
Lang voor hulp zoals voedselbonnen, gaarkeukens of openbare scholen, laat staan ontbijtprogramma’s voor kinderen, leidde Jean Valjeans eerste overtreding tot een straf van vijf jaar, die werd verlengd tot 19 jaar voor zijn ontsnappingspogingen.
Hij wordt sterk in plaats van zwak na het breken van rotsen en het leven in vreselijke omstandigheden op een door ziekten geteisterde gevangenisboot. Maar het gevaarlijke werk en de mishandelingen door gevangenisbewakers hebben van zijn gezicht een rauwe, rode collage van zonnebrandblaren, snijwonden en littekens gemaakt.
Na zijn vrijlating uit de gevangenis van Toulon moet hij een geel paspoort dragen dat hem identificeert als een ex-gevangene, wat zijn kansen op werk zal schaden. Zelfs nadat een bisschop hem middelen geeft om een nieuwe start te maken, berooft hij een jongen van een muntstuk. Onder een nieuwe identiteit boekt hij al snel succes en wijdt hij zich aan het worden van een beter mens. Maar voor zijn laatste misdaad is hij een opgejaagd man. Hij blijft de wereld zien als “leugens, geweld en wreedheid.”
De ellendige armen: Fantine
Episode 2. Van links naar rechts: Javert (DAVID OYELOWO) en Jean Valjean (DOMINIC WEST) met de aangenomen naam Monsieur Madeleine ruziën over het lot van een zieke Fantine (LILY COLLINS). Foto: Laurence Cendrowicz
(C) Lookout Point
Mooie, naïeve en ongeletterde Fantine (Lily Collins) heeft nooit familie gekend en is opgegroeid op straat. Als tiener werkt ze zich een weg naar Parijs en voorziet in haar levensonderhoud als naaister. Ze wordt verleid door een playboy-studentenvrijgezel, die hun liefdesbaby onderhoudt tot hij zijn studie in Parijs afrondt en haar in de steek laat.
Wie kan raden hoeveel alleenstaande moeders en hun kinderen in de 19e eeuw in bittere armoede verkeerden?
Nadat Fantine met haar dochter Cosette Parijs heeft verlaten, beseft ze dat ze haar enige vlees en bloed moet scheiden om te kunnen werken. Op basis van een eerste indruk van een gezin dat ze ziet, vertrouwt ze Cosette toe aan de zorg van de corrupte herbergiers Monsieur en Madame Thérnardier en stuurt ze hen regelmatig geld dat bijna boven haar stand is.
Maar de Thérnardiers blijven liegen en eisen meer betalingen die Fantine niet kan betalen. Ze verliest haar baan in de fabriek (ontslagen door Jean Valjean omdat hij loog over het krijgen van een kind). Een reizende koopman overtuigt haar om haar lange haar en perfecte twee voortanden te verkopen, wat leidt tot een gruwelijke scène waarna Fantine’s gezicht vaak met bloed besmeurd is.
Ze wordt ziek en werkt als prostituee, en wordt dubbel geminacht om haar ziekelijke uiterlijk. Ze wordt gearresteerd door Javert voor het aanvallen van een would-be John die haar beschimpt, maar nadat ze in elkaar is gezakt, wordt ze onmiddellijk naar het plaatselijke ziekenhuis gebracht. Doodziek klampt ze zich vast aan het leven, alleen omdat een berouwvolle Jean Valjean beloofd heeft Cosette naar haar toe te brengen. Hij faalt en zij sterft zonder haar geliefde dochter ooit weer te zien.
Het slachtoffer: Cosette
Episode twee: Fantine (LILY COLLINS) is op zoek naar werk en draagt Cosette (MAILOW DEFOY). Foto: Laurence Cendrowicz
(C) Lookout Point
Cosette’s liefhebbende moeder laat haar achter bij de vreemden Monsieur en Madame Thérnardier (Adeel Akhtar en 2019 Academy Award-winnares Olivia Colman) kort nadat ze hen heeft ontmoet. Cosette is pas een jaar of drie, maar de volgende vijf jaar wordt ze door de luie en wrede herbergiers fysiek mishandeld als hun bediende en krijgt ze nauwelijks voldoende kleding of een slaapplaats. Afgezien van haar leeftijd heeft ze geen jeugd. Zelfs de klanten van de herberg huilen van het lachen wanneer Madame Cosette achtervolgt en slaat met een riem. Er is niets van de komische opluchting van de musical als het over deze kwaadaardige herbergiers gaat. Het goede nieuws is dat ze uiteindelijk gered zal worden door Jean Valjean.
The Miserable One: Javert
Episode One, l to r:Jean Valjean (DOMINIC WEST) staat tegenover zijn nemesis Javert (DAVID OYELOWO). Foto: Robert Viglasky
(C) Lookout Point
Javert (David Oyelowo; Selma) is een eenzame, geobsedeerde ordehandhaver voor wie er alleen maar goed en fout is. Als gevangenisbewaker geeft hij aan “Gevangene 24601” (Jean Valjean) toe dat hij eigenlijk in een gevangenis geboren is uit criminelen. Hij vergelijkt zichzelf met Jean Valjean en zegt met superioriteit: “Mannen als wij hebben maar twee keuzes: de maatschappij ten prooi vallen of haar bewaken. Jij koos voor het eerste en ik voor het tweede.”
Hij veracht Jean Valjean en is elke keer in de war als hij ziet hoe Jean Valjean dapper een mens in nood te hulp schiet. Het klopt niet in zijn boek.
Javert gelooft niet in het gebruik van menselijk oordeel in juridische zaken; er is alleen de letter van de wet. Terwijl hij opklimt van gevangenisbewaarder in Toulon tot hoofdinspecteur van Parijs, kan hij geen voldoening putten uit zijn prestaties terwijl Jean Valjean vrij rondloopt onder aangenomen identiteiten.
Maar Javert is geen saaie, droge figuur. Hij is wreed en schept er genoegen in te pronken met zijn macht over anderen. Hij is niet in staat te erkennen dat sommige mensen tot crimineel gedrag worden gedwongen door omstandigheden, niet door een boze natuur. En zijn obsessie om Jean Valjean te straffen verblindt zijn rationaliteit. Terwijl in de straten van Parijs een derde revolutie aan de gang is, kiest hij ervoor zijn agenten op de zaak van het vinden van de man te zetten.
In een recent optreden in New York City’s BUILD Series, legde David Oyelowo uit dat Javert’s gedrag en overtuigingen geworteld zijn in zelfhaat:
“Hij heeft een diep gevoel van zelfverachting over zijn afkomst (in de gevangenis). Een haat voor waar hij vandaan kwam. Hij zet dat over op Valjean.”
Kijk vanaf 14 april naar Les Misérables op Masterpiece Sundays om 21.00 uur op PBS en stream elke aflevering twee weken na uitzending. Word lid van de zender en gebruik het voordeel THIRTEEN Passport om alle zes afleveringen on demand te binge watchen, te beginnen op 14 april.
Meer achtergrond over Les Misérables
Voor een leuke spoedcursus Franse geschiedenis die duidelijk maakt welke opstand we zien in Les Misérables (het is niet de Franse Revolutie) en die de gebeurtenissen van de roman in een tijdlijn plaatst, lees het korte artikel, No, It’s Not Actually the French Revolution: Les Misérables en de geschiedenis door Susanne Alleyn.