Geschreven door John Coyle, de Reef C. Ivey II Term Professor of Law, Associate Professor of Law aan de University of North Carolina School of Law
Vorige week schreef ik over de interpretatieregels die Amerikaanse rechtbanken gebruiken om ambigue forumkeuzeclausules te interpreteren. Wetskeuzeclausules zijn echter niet het enige middel waarmee contractspartijen hun autonomie kunnen uitoefenen op grond van de regels van het internationaal privaatrecht. Partijen kunnen ook contractueel het forum kiezen waar hun geschillen zullen worden beslecht. In de Verenigde Staten zijn dergelijke contractuele bepalingen algemeen bekend als forumkeuzeclausules. Elders in de wereld zijn dergelijke bepalingen algemeen bekend als forumkeuzeclausules. Aangezien dit bericht grotendeels op de Amerikaanse praktijk is gericht, gebruik ik de eerstgenoemde term.
De vraag of en in hoeverre forumkeuzeclausules afdwingbaar moeten zijn, wordt betwist. Het valt ook ver buiten het bestek van dit artikel. In plaats daarvan wil ik de aandacht vestigen op een verwante kwestie die aanzienlijk minder wetenschappelijke aandacht heeft gekregen. Dit is de vraag hoe de contractuele taal moet worden geïnterpreteerd waarmee particuliere actoren hun autonomie uitoefenen om een forum te kiezen. In een nog te verschijnen artikel ga ik uitvoerig op deze kwestie in. In de afgelopen decennia hebben de rechtbanken in de Verenigde Staten verschillende interpretatieve vuistregels ontwikkeld – bouwregels, om een deftige term te gebruiken – die betekenis geven aan ambigue woorden en zinsneden die vaak voorkomen in forumkeuzeclausules. Ik bespreek hieronder verschillende van deze interpretatieregels.
De eerste en belangrijkste van deze interpretatieregels helpen een rechter te bepalen of een forumkeuzebeding exclusief of niet-exclusief is. Een exclusief forumkeuzebeding vereist dat een geschil in het genoemde forum wordt behandeld met uitsluiting van alle andere. In een niet-exclusief forumkeuzebeding daarentegen stemmen de partijen enkel in met de persoonlijke bevoegdheid in het gekozen forum of stemmen zij ermee in geen bezwaar te maken tegen de plaats van het geding indien de andere partij een zaak aanhangig maakt in het gekozen forum. In de afgelopen decennia hebben Amerikaanse rechtbanken duizenden zaken behandeld waarin zij onderscheid moesten maken tussen exclusieve clausules (soms omschreven als dwingende clausules) en niet-exclusieve clausules (soms omschreven als permissieve clausules). Om hen daarbij te helpen, hebben zij een aantal regels ontwikkeld die ik omschrijf als de canons met betrekking tot exclusiviteit.
Op de eerste plaats is het van belang te benadrukken dat, volgens de heersende Amerikaanse rechtsleer, forumkeuzeclausules vermoedelijk niet-exclusief zijn. Deze regel verschilt van die van artikel 3(b) van het Haags Verdrag inzake bedingen van forumkeuze, waarin wordt bepaald dat forumkeuzebedingen vermoedelijk exclusief zijn. In de Verenigde Staten moet het vermoeden van niet-exclusiviteit derhalve worden weerlegd door zogenoemde “exclusiviteitstaal”, d.w.z. taal waaruit de bedoeling van de partijen blijkt om in het gekozen forum te procederen en in geen ander. Indien een beding stelt dat een geschil “moet” worden beslecht in het gekozen forum of dat het gekozen forum “exclusieve bevoegdheid” heeft om de zaak te behandelen, dan is het beding exclusief. Als een clausule alleen stelt dat de partijen “instemmen met jurisdictie” in het gekozen forum of dat zij “ermee instemmen zich niet te verzetten tegen vestiging” in het gekozen forum, dan is de clausule niet-exclusief.
Buitenlandse actoren moeten zich ervan bewust zijn dat Amerikaanse rechtbanken vaak de canons met betrekking tot exclusiviteit zullen toepassen om forumkeuzeclausules te interpreteren waarin een buitenlands rechtsgebied wordt gekozen, zelfs als het contract een rechtskeuzeclausule bevat waarin buitenlands recht wordt gekozen. In een recent geval moest een rechtbank in Florida bepalen of het volgende forumkeuzebeding exclusief of niet-exclusief was:
Deze overeenkomst wordt beheerst door en geïnterpreteerd volgens de wetten van Malta en elke partij onderwerpt zich hierbij aan de jurisdictie van de rechtbanken van Malta met betrekking tot alle vorderingen, geschillen of aangelegenheden die voortvloeien uit of verband houden met deze overeenkomst, de uitvoering en het effect ervan.
Ondanks het feit dat in de clausule uitdrukkelijk was bepaald dat deze zou worden beheerst door de wetten van Malta, keek de rechtbank van Florida uitsluitend naar Amerikaanse precedenten om te concluderen dat de clausule in feite niet-exclusief was, en dat de rechtszaak voor de staatsrechtbank van Florida kon worden gebracht. Buitenlandse bedrijven doen er dan ook goed aan om bij het opstellen van hun forumkeuzeclausules rekening te houden met de Amerikaanse interpretatieregels, zelfs wanneer het contract een rechtskeuzeclausule bevat waarin het recht van hun eigen land wordt gekozen.
De tweede reeks interpretatieregels zijn de canons met betrekking tot de werkingssfeer. Deze canons worden gebruikt om te bepalen of een forumkeuzebeding uitsluitend van toepassing is op contractuele vorderingen dan wel of het ook van toepassing is op aanverwante vorderingen uit onrechtmatige daad en wettelijke vorderingen. Tot op heden hebben de Amerikaanse rechtbanken ten minste vijf verschillende interpretatieregels ontwikkeld om deze kwestie op te lossen en geen enkele test heeft de steun van de meerderheid gekregen. De rechtbanken hebben echter consequent geoordeeld dat forumkeuzeclausules die bepalen dat het gekozen forum kennis neemt van alle vorderingen die “verband houden met” de overeenkomst, ruim genoeg zijn om ook vorderingen uit onrechtmatige daad die enig verband houden met de overeenkomst, te omvatten. Voor zover contractpartijen willen dat hun forumkeuzebeding een ruime draagwijdte heeft, doen zij er dus goed aan om in hun overeenkomsten de formulering “betreffende” op te nemen. Voor lezers die willen weten hoeveel engelen er precies op de kop van deze speld kunnen dansen, is hier een gedetailleerde analyse van de verschillende canons met betrekking tot de werkingssfeer beschikbaar.
De derde reeks interpretatieregels zijn de canons met betrekking tot niet-ondertekenaars. Deze canons helpen de rechter te bepalen wanneer een forumkeuzebeding partijen bindt die het contract niet daadwerkelijk hebben ondertekend. Gewoonlijk kunnen personen die een overeenkomst niet hebben ondertekend, er uiteraard niet door worden gebonden, tenzij zij derde-begunstigden zijn. In de context van forumkeuzeclausules hebben Amerikaanse rechtbanken echter een soepeler regel opgesteld. Meer bepaald hebben deze rechtbanken geoordeeld dat een niet-ondertekenaar onder een forumkeuzebeding kan vallen indien die niet-ondertekenaar “nauw verwant” is met een ondertekenaar en het “voorzienbaar” is dat de niet-ondertekenaar gebonden zou zijn. In de praktijk betekent dit dat onder meer moedermaatschappijen, dochterondernemingen, bedrijfsleiders en agenten zich vaak kunnen beroepen op forumkeuzeclausules in contracten die zij niet hebben ondertekend, om te bewerkstelligen dat zaken die zijn aangebracht buiten het in die clausules genoemde forum, worden afgewezen. Hoewel deze regel moeilijk te rechtvaardigen is op grond van de bestaande leer van de begunstigde derde partijen, hebben de Amerikaanse rechters geredeneerd dat hij noodzakelijk is om versnippering van de procesvoering te voorkomen en, uiteindelijk, in het algemeen in overeenstemming is met de verwachtingen van de partijen.
De vierde en laatste reeks interpretatieregels zijn de canons betreffende de federale rechtbank. In de Verenigde Staten kan men een rechtszaak aanhangig maken bij zowel een staatsrechtbank als een federale rechtbank. Een steeds terugkerende vraag bij de uitlegging van forumkeuzeclausules is of de partijen hun geschillen voor een staatsrechtbank wilden brengen met uitsluiting van de federale rechtbank, dan wel of zij hun geschillen zowel voor een staatsrechtbank als voor een federale rechtbank wilden brengen. Om het ene soort clausule van het andere te onderscheiden, hebben Amerikaanse rechtbanken een scherp onderscheid gemaakt tussen het woord “van” en het woord “in”. Wanneer de partijen de “rechtbanken van New York” kiezen, worden zij geacht de rechtbanken van de staat New York te hebben gekozen met uitsluiting van de federale rechtbanken, omdat alleen de rechtbanken van de staat “van” New York zijn. Wanneer de partijen de “rechtbanken van New York” kiezen, worden zij geacht ofwel de rechtbanken van de staat ofwel de federale rechtbanken van New York te hebben gekozen, omdat beide soorten rechtbanken fysiek “in” New York zijn gelegen.
Gespecialiseerde partijen kunnen natuurlijk om elk van de hierboven besproken interpretatieve standaardregels heen contracteren door duidelijk te stellen dat zij willen dat hun clausule (a) exclusief of niet-exclusief is, (b) wel of niet van toepassing is op specifieke soorten claims, (c) wel of niet van toepassing is op niet-ondertekenaars, of (d) staatsrechtbanken, federale rechtbanken, of beide selecteert. Tot op heden hebben veel Amerikaanse partijen echter nagelaten hun forumkeuzeclausules aan deze regels aan te passen. Chris Drahozal en ik hebben onlangs de forumkeuzeclausules onderzocht in 157 internationale leveringsovereenkomsten die tussen 2011 en 2015 bij de SEC zijn ingediend. We ontdekten dat (i) ongeveer 30% van deze clausules onduidelijk was over de beoogde reikwijdte, en (ii) geen van deze clausules specifiek inging op de status van niet-ondertekenaars. Deze bevindingen – samen met de resultaten van een enquête onder advocaten die ik in de zomer van 2017 heb gehouden – suggereren dat de feedbacklus tussen rechterlijke beslissingen die contracttaal interpreteren en de advocaten die de taak hebben contracttaal op te stellen, niet altijd effectief functioneert.
Toen we verdergaan, zou het fascinerend zijn om te weten of er niet-Amerikaanse rechtbanken zijn die hun eigen interpretatieregels hebben ontwikkeld die betekenis toekennen aan dubbelzinnige woorden en zinnen in forumkeuzeclausules. Als iemand op de hoogte is van academische artikelen die deze kwestie vanuit een niet-Amerikaanse invalshoek hebben onderzocht, zou ik u zeer erkentelijk zijn als u die onder mijn aandacht zou willen brengen.