Hyperfocale afstand is een term die veel fotografen het hoofd op hol brengt, maar als we de ingewikkelde wiskunde overslaan, is het basisprincipe een zeer nuttige manier om de beeldscherpte te maximaliseren door optimaal gebruik te maken van de scherptediepte.
Ter herinnering: de scherptediepte verwijst naar hoeveel van de foto van voor tot achter scherp is. De scherptediepte wordt beïnvloed door de brandpuntsafstand, de opnameafstand tussen de camera en het onderwerp en het diafragma dat wordt gebruikt om de foto te maken. De scherptediepte is het grootst bij gebruik van lenzen met een korte brandpuntsafstand, zoals een groothoeklens, en neemt af naarmate de brandpuntsafstand toeneemt. Evenzo kan de scherptediepte worden vergroot door een kleiner diafragma te gebruiken en door verder van het onderwerp af te staan.
De scherptediepte wordt echter ook beïnvloed door het scherpstelpunt – d.w.z. de plaats waar u de lens hebt scherpgesteld. Dit is hetzelfde als de opnameafstand, maar het is belangrijk te beseffen dat achter het scherpstelpunt meer van de scène wordt scherpgesteld dan ervoor. Door dit focuspunt te optimaliseren is het mogelijk om de grootst mogelijke scherptediepte te halen uit de scène of het onderwerp dat u fotografeert en dus zoveel mogelijk van dichtbij tot veraf in beeld te brengen. Dit optimale punt waarop de lens moet worden scherpgesteld, is de hyperbrandpuntsafstand.
De hyperbrandpuntsafstand is de afstand tussen de camera en het optimale scherpstelpunt, en is verschillend voor elke brandpuntsafstand en diafragma-instelling die u gebruikt. Maar maak je geen zorgen, deze waarden kunnen gemakkelijk worden opgezocht.
Wanneer een lens is ingesteld op de hyperfocale afstand, strekt de scherptediepte zich uit van de helft van deze afstand tot oneindig. Omdat de brandpuntsafstand effectief wordt gewijzigd door de cropfactor van de camera, zal de sensorgrootte ook van invloed zijn op de hyperfocale afstand. Daarom moet ook hiermee rekening worden gehouden, maar dit is verwerkt in de hyperbrandpuntsafstanddiagrammen die kunnen worden gedownload.
Als voorbeeld: de hyperbrandpuntsafstand voor een 28 mm objectief, ingesteld op f/16 op een camera met een 1,6x bijgesneden sensor, is 2,6 meter. Wanneer deze lens wordt scherpgesteld op een afstand van 2,6 m, zal dus alles van 1,3 m (de helft van 2,6 m) tot oneindig scherp zijn. Scherpstellen op hyperfocale afstand is daarom erg nuttig bij het fotograferen van landschappen, omdat op die manier zowel de nabije als de verre delen van het beeld scherp in beeld worden gebracht.
Lees meer: Waar scherpstellen in een landschapsfoto
Het is het nuttigst bij het fotograferen van scènes met onderwerpen dicht bij de camera, bijvoorbeeld bij het fotograferen van een landschap met onderwerpen dicht op de voorgrond, maar waarin ook onderwerpen op afstand zijn opgenomen. Door gebruik te maken van hyperfocale afstandsscherpstelling is het dus mogelijk om alle delen van de scène scherp vast te leggen door de juiste diafragma-instelling te gebruiken.
Hyperfocale afstandsscherpstelling kan op elk onderwerp worden gebruikt om de beeldscherpte te maximaliseren, maar wordt het meest gebruikt voor het fotograferen van landschappen, wanneer u meestal meer tijd hebt om het in de praktijk te brengen. Het wordt meestal gebruikt bij het gebruik van lenzen van 200 mm of korter, omdat de scherptediepte bij langere brandpuntsafstanden zo klein is dat het grotendeels irrelevant wordt.
Als je een landschap fotografeert met een groothoeklens waarbij alle delen van de scène op meer dan pakweg 15 m afstand liggen, dan maakt het niet echt uit waar de lens is scherpgesteld omdat de scherptediepte voldoende zal zijn om alle delen in beeld te brengen. Als het dichtstbijzijnde deel van de scène echter slechts 2 m weg is en je stelt scherp met het centrale scherpstelpunt in het midden van de foto, dan is het zeer waarschijnlijk dat de dichtstbijzijnde voorgrond onscherp zal zijn omdat de scherptediepte niet zo ver naar voren reikt. Dit is een veelgemaakte fout bij het fotograferen van landschappen en een van de redenen waarom de voorgrond onscherp kan zijn.
Terugkomend op de wiskunde van de hyperfocale afstand: in het vorige voorbeeld van het gebruik van een 28 mm-lens op een camera met een 1,6x bijgesneden sensor zal alles in de scène van 1,3 m tot oneindig worden scherpgesteld wanneer de lens is scherpgesteld op 2,6 m. Als de lens echter was scherpgesteld op 5m, zou alles dichter bij de camera dan 2,5m onscherp zijn. U zou een deel van de beschikbare scherptediepte hebben “verspild” en belangrijke delen van de voorgrond dichter dan 2,5 m zouden onscherp zijn, wat de opname zou bederven. Op dezelfde manier, als de lens was scherpgesteld op 10 m, zou alles dichterbij dan 5 m onscherp zijn. Wanneer u een onderwerp fotografeert dat zowel onderwerpen dichtbij als onderwerpen veraf omvat, zorgt scherpstellen op de hyperbrandpuntsafstand voor de scherpst mogelijke opnamen.
Ook wanneer u lenzen met een langere brandpuntsafstand gebruikt – die de scherptediepte verkleinen – is het net zo belangrijk om de scherpte te maximaliseren door scherp te stellen op de hyperbrandpuntsafstand. Een voorbeeld: een 100 mm objectief bij f/16 op een volformaat sensor zou een hyperbrandpuntsafstand hebben van ongeveer 33 m. Als deze lens wordt gebruikt om een groepje bomen in een bos te fotograferen, dan zijn alle delen van de scène scherp van 16,5 m tot oneindig. Als het bomenbestand zich echter niet tot oneindig uitstrekt, kan de lens iets dichterbij worden scherpgesteld op bijvoorbeeld 20 m, zodat alles van 10 m tot 450 m scherp is.
Hoewel de hyperbrandpuntsafstand dus nuttig is om een scherpere focus te bereiken vanaf de helft van deze afstand tot oneindig, kan het soms beter zijn om dichterbij scherp te stellen als het meest verafgelegen deel van de scène zich niet op oneindig bevindt. In deze situatie is het beter om de scherptediepte voor de scène die je fotografeert te maximaliseren door een scherptedieptecalculator te gebruiken. Er is hier een goede calculator beschikbaar.
Hoe gebruik je de hyperfocale afstandstechniek
#1 Vind de hyperfocale afstand
Gebruik de scherptedieptecalculator hierboven om de hyperfocale afstand te vinden voor je camera en de brandpuntsafstand van de lens die je gebruikt. U kunt deze uitprinten en meenemen in uw cameratas om ze gemakkelijk te kunnen raadplegen, of deze webpagina bookmarken op uw smartphone.
Laat de afstand van het onderwerp leeg of stel deze in op ‘0’ om de hyperbrandpuntsafstand te verkrijgen. U kunt ook een waarde invoeren om de scherptediepte van dichtbij tot veraf te bepalen voor een gegeven scherpstelafstand.
#2 Stel uw scherpstelpunt in
Schakel de lens in op handmatige scherpstelling (M of MF op de lensbehuizing) en stel de lens scherp op de hyperfocale afstand met behulp van de afstandsschaal op de lens (als deze er een heeft) of op basis van schattingen. Als u betweterig wilt zijn, kunt u deze afstand heel precies meten, maar dat is echt niet nodig en het schatten van de afstand is meestal voldoende en gemakkelijk te doen met een beetje oefening. Het gebruik van Live View en het vergroten van het beeld op het LCD-scherm is een goede manier om scherp te stellen op een precieze plaats op een bekende afstand van de camera. Desgewenst kunt u scherpstellen met autofocus (AF) en vervolgens, zodra de scherpstelling is verkregen, de lens overschakelen op handmatige scherpstelling of de scherpstelling vergrendelen.
#3 Kies het optimale diafragma
Stel een diafragma in dat voldoende scherptediepte biedt voor de scène/het onderwerp dat u fotografeert. Gewoonlijk is dit een kleine instelling zoals f/16. Het is echter niet altijd nodig de lens zo ver omlaag te draaien om alle delen van de scène scherp te stellen, vooral bij gebruik van een groothoeklens; een instelling van f/8 of f/11 kan al voldoende zijn. Bij deze instellingen zijn de meeste lenzen op hun scherpst, dus als u niet het kleinste diafragma hoeft te gebruiken, gebruik dan in plaats daarvan een van deze middeninstellingen voor een optimale beeldkwaliteit.
#4 Controleer uw opname
Bedenk dat wanneer de lens is scherpgesteld op de hyperbrandpuntsafstand, de scherptediepte zich uitstrekt van de helft van deze afstand tot oneindig. Als het verste deel van de scène echter dichterbij is dan oneindig, kunt u de lens iets dichterbij dan de hyperfocale afstand scherpstellen om delen van de scène dichter bij de camera scherp te stellen.
Het is altijd de moeite waard om de beeldscherpte te controleren nadat u een opname hebt gemaakt om te zien of alle delen van de scène scherp zijn vastgelegd. Zoom in en scroll langs de randen om de dichtstbijzijnde en verste delen te controleren. Als het dichtstbijzijnde deel niet scherp is, stel dan iets dichterbij scherp en maak nog een opname en controleer opnieuw.
In conclusie
Bedenk dat het niet altijd mogelijk is om alle delen van een scène scherp vast te leggen. Dit komt door de beperkingen van de scherptediepte voor de gebruikte combinatie van lens, diafragma en opnameafstand. In dat geval moet een van deze parameters worden gewijzigd om de scherptediepte te vergroten of moet u beslissen wat het belangrijkste deel van de scène is waarop u scherp wilt stellen.
Bijvoorbeeld, voor een scène met een zeer nabije voorgrond die de foto domineert, zou u willen dat deze scherp is en dus zou het een kwestie zijn van het scherpstellen van de lens volgens het principe van maximale scherptediepte om het dichtstbijzijnde punt scherp te stellen.
Dit kan dan betekenen dat het verste deel van de scène enigszins zacht is, maar als dit van minder belang is, zou dit een bevredigend compromis zijn om het belangrijkste brandpunt en het interessantste deel van de foto scherp vast te leggen.