Astrologie is een grappig iets. Na tientallen jaren wetenschappelijk onderzoek te hebben doorstaan, heeft zij zich teruggetrokken op het enige gebied dat haar afschermt van rationele kritiek: de mystiek. Het zal ons misschien verbazen te vernemen dat in een tijdperk van genetische sequentiebepaling en krachtige telescopen, een systeem van waarzeggerij dat duizenden jaren geleden in de Levant werd opgeroepen, nog steeds springlevend is. In het midden van onze pandemie, melden astrologen betere zaken dan gewoonlijk. Of dat nu waar is of niet, nuttig is het zeker, en dat is ook de houding van veel moderne gebruikers van astrologie. Zij beweren dat het hen niet kan schelen of het wetenschappelijk is of niet, en velen zeggen zelfs dat ze er niet in geloven. Ze vinden het gewoon nuttig.
Het is een ingewikkeld universum om je hoofd omheen te winden, deze astrologie. Ik weet dat ik er slechts een glimp van heb opgevangen in mijn onderzoek. Astrologie berust op een eenvoudige basis: zo boven, zo beneden. De positie van verschillende hemellichamen (planeten, manen, asteroïden) op het moment van onze geboorte weerspiegelt diepe waarheden over wie we zijn en wat er met ons zal gebeuren, beweren astrologen. Sommigen geloven dat deze hemellichamen via een onbekend mechanisme rechtstreeks gebeurtenissen op Aarde veroorzaken; velen, vooral in onze moderne tijd, verwerpen dit idee en zien de hemel eerder als een spiegel. Door de taal van de astrologie te leren, zeggen ze, kunnen we een weerspiegeling zien van wie we zijn en wat onze toekomst zou kunnen zijn.
Voordat we overgaan op het soort onweerlegbare “seculiere theologie” dat de astrologie is geworden, is het belangrijk om een licht te schijnen op de wetenschappelijke mangel die ze heeft moeten doorstaan sinds de jaren 1950. Een hele reeks studies over specifieke voorspellingen van gebeurtenissen, de verenigbaarheid van dierenriemtekens en hun professionele neigingen, en het vermogen van astrologen om astrologische profielen te koppelen aan individuen, hebben vernietigende resultaten opgeleverd voor de geloofwaardigheid van het beroep. (Een gedeeltelijke samenvatting is te vinden in dit overzichtsartikel en op deze website.) En als de hemelse sferen dingen op Aarde veroorzaken, zoals vroege voorstanders van astrologie beweerden, dan zou geen van de bekende krachten dit effect kunnen verklaren vanwege de afstanden die ermee gemoeid zijn.
Echte wetenschappers die geconfronteerd worden met een torenhoge stapel bewijs tegen hun theorie zouden, nadat ze over hun gekneusde ego’s heen waren, werken aan het verbeteren ervan, het verder bestuderen, en het misschien vervangen door een betere. Maar astrologen hebben met dit bewijs omgegaan door het te negeren of te verwerpen. Ze hebben hun toevlucht genomen tot handzwaaien: ze weten nog niet wat dit allemaal betekent, maar astrologie werkt en op een dag zullen we het allemaal uitvinden. Hun reactie op een in 1990 gepubliceerde studie vat hun geslotenheid voor koerscorrecties samen. De onderzoekers ontwierpen hun studie met de volledige medewerking van de Indiana Federation of Astrologers. In feite werd de geboortehoroscoop van de hoofdonderzoeker, die aangeeft waar elk hemellichaam zich aan de hemel bevond ten tijde van zijn geboorte, door de Federatie geïnspecteerd om er zeker van te zijn dat hij een rechtschapen man was.
De studie was eenvoudig: zes astrologen kregen 23 geboortehoroscopen en moesten die koppelen aan 23 mensen, voor wie zij foto’s hadden en antwoorden op een lange vragenlijst die de Federatie zelf had opgesteld. Het resultaat? Elke astroloog maakte tussen nul en drie juiste matches (het gemiddelde was één). Toen de Federatie dit resultaat te horen kreeg, wringde ze zich in allerlei bochten om een verklaring te vinden en beweerde uiteindelijk dat “astrologie misschien niet altijd kwantificeerbare resultaten geeft, maar desondanks werkt.”
Dit gebrek aan zorg van de kant van de astrologen had de wetenschapsfilosoof Paul Thagard er al in 1978 toe gebracht de astrologie tot pseudowetenschap te verklaren. Het was niet omdat haar oorsprong onwetenschappelijk was: de scheikunde was immers ontstaan uit de alchemie. Het kwam niet door het ontbreken van een mechanisme: de continentale drift was al waar voordat de platentektoniek als verklaring werd ontdekt. Het was dat de gemeenschap min of meer had geweigerd om de muziek onder ogen te zien. Zij had minder vooruitgang geboekt dan alternatieve theorieën, zoals de psychologie, over een lange periode. Het mag dan begonnen zijn als een protowetenschap (een “wetenschap in wording”), maar het werd een weinig veelbelovend project voordat het uiteindelijk het etiket pseudowetenschap verdiende.
Maar voor veel moderne fans van astrologie is dit alles een misplaatste discussie. Astrologie heeft geen wetenschappelijke pretentie, zeggen ze. Het is een instrument voor introspectie. Maar ook daar zijn er problemen.
Magische spiegel aan de hemel, wie is de eerlijkste van allen?
Ik heb mijn geboortehoroscoop gratis laten maken via een populaire astrologie-app (ik weet het, ik weet het: het is niet hetzelfde als naar een astroloog gaan). Sommige van de passages waren dead-on; anderen waren lachwekkend ongepast; en er waren veel tegenstrijdigheden binnen dit bijna 5.000-woorden tellende essay. Ik was tegelijk een extreme traditionalist en een rebelse natuurkracht, een geestige intellectueel met een serieuze persoonlijkheid en een intuïtieve helderziende met een groot geloof in het onbewezene.
Dit soort algemene uitspraken vol ontsnappingsclausules staan bekend als Barnum-uitspraken naar P.T. Barnum, de stichter van het Barnum & Bailey Circus, beroemd om zijn vermeende uitspraak “er is elke minuut een sukkel geboren”. En ze werken, die Barnum uitspraken! Ik heb meer dan eens dezelfde valse astrologische persoonlijkheidsbeschrijving gegeven aan middelbare scholieren die geloofden dat zij een horoscoop kregen die gekoppeld was aan hun dierenriemteken, en bijna allemaal staken zij hun hand op toen ik hen vroeg of zij zichzelf in de tekst zagen. En het was heksenketel toen ik hen vertelde om de horoscopen van hun buren te bekijken en ze zich realiseerden dat ze allemaal dezelfde tekst hadden ontvangen.
Ik begrijp de aantrekkingskracht van de moderne astrologie wel. Door zich te richten op zelfreflectie, heeft ze zich verbonden met de immer populaire zelfhulpbeweging. Het geeft de sociale wezens die het fandom vormen een gevoel van gemeenschap en het kan empowerend voelen voor minderheden die onderdrukt zijn door lang bestaande instituten. Er zijn zelfs aanwijzingen dat mensen die zich aangetrokken voelen tot astrologie religieus georiënteerd zijn, maar niet aangesloten zijn bij een grote religie. De behoefte aan spiritualiteit en zingeving kan gemakkelijk vervuld worden door een esoterisch, gedecentraliseerd systeem zoals astrologie. En voordat we al haar volgelingen afdoen als wetenschappelijk analfabeten, blijkt uit onderzoek dat de grootste aantrekkingskracht van astrologie uitgaat naar mensen met een gemiddeld niveau van wetenschappelijk inzicht. Inderdaad, astrologie heeft de trekken van de wetenschap: ze doet voorspellingen, berust op berekeningen, en handelt in systemen en structuren.
Zelfs mensen die sceptisch staan tegenover astrologie kunnen er warm voor lopen wanneer het positieve beschrijvingen van henzelf oplevert. Deze aantrekkingskracht voor de pseudowetenschap wordt versterkt door de diepe bedrading van onze hersenen om patronen en agentia te zien, zelfs waar die er niet zijn. In tijden van grote stress kunnen de voorspellingen van de astrologie de illusie van controle geven. Niet weten wat de toekomst brengt kan voor sommigen onhoudbaar zijn. Zelfs als astrologie slechte uitkomsten voorspelt, is het iets concreets om je hoed aan op te hangen.
Er zijn echter minder fantasievolle manieren om met onzekerheid om te gaan. Professor Kate Sweeny van de afdeling Psychologie van de University of California, Riverside, bestudeert dit fenomeen en deed mij via e-mail twee aanbevelingen. “We hebben bewijs gevonden,” vertelt ze me, “voor de effectiviteit van mindfulnessbeoefening bij het omgaan met onzekerheid.” Mediteren of een activiteit als tuinieren die ons dwingt ons te concentreren op het huidige moment kan de stress verlichten die ontstaat door aan de toekomst te denken. Ook “in the zone” zijn kan heilzaam zijn, met een activiteit die plezierig en uitdagend genoeg is en waarbij we onze vooruitgang naar een doel kunnen volgen. “Videospelletjes zijn op maat gemaakt om deze ervaring te creëren.” Wat betreft de illusie van controle die voortkomt uit astrologisch lezen, het kan relatief onschadelijk zijn, maar niet altijd. “Als je een geweldige kans afslaat vanwege iets wat je horoscoop die dag zei, of als je daardoor een riskante kans nastreeft, kan dat je leven in een niet-optimale richting sturen.” Ik kan me helaas voorstellen dat iemand een levensreddende operatie uitstelt omdat de sterren een onheilspellende lezing geven.
Als we weerstand willen bieden aan de aantrekkingskracht die magisch denken op ons heeft, moeten we ons verzoenen met “het niet weten”, een belangrijke les uit de wetenschap die sommigen van ons misschien beter in staat zijn zich eigen te maken. Zeggen “Ik weet niet wat er zal gebeuren en dat is OK” is aardend. Het voorkomt fantasievluchten. Natuurlijk zullen gelovigen in astrologie “zo boven, zo beneden” niet als een extravagante visie zien. Carl Sagan was beroemd omdat hij het gezegde populair maakte dat buitengewone beweringen buitengewoon bewijs vereisen. Het probleem ontstaat wanneer een pseudowetenschap, gepokt en gemazeld door wetenschappelijke vingers, zich terugtrekt in de wishy-washy wereld van onkenbare mystiek. In dat universum, waar planeten door een vreemde goddelijke kracht zijn doordrongen van een aangeboren mythologie, bestaan geen buitengewone beweringen. Alles is mogelijk.
Take-home message:
– Astrologie is een pseudowetenschap door haar gebrek aan vooruitgang en haar weigering om zich bezig te houden met een groot corpus van kritische wetenschappelijke studies
– Veel moderne fans van astrologie zien het niet als een wetenschap maar als een instrument voor introspectie, voor een groot deel omdat de voorspellingen hen een illusie van controle kunnen geven in een tijd van stress
– Er zijn meer geaarde manieren om met onzekerheid om te gaan, zoals mindfulness en activiteiten die je “in the zone” brengen”
@CrackedScience