Vele goden hadden kinderen bij sterfelijke vrouwen. Deze halfgoddelijke nakomelingen werden grote helden of koningen, maar bleven grotendeels menselijk.
Hercules werd beschouwd als een uitzondering op dit patroon. Volgens vele bronnen, vooral latere schrijvers, werd de iconische culturele held naar de hoogten van de berg Olympus getild om als een onsterfelijke god te leven.
Om dit te kunnen doen, moest hij echter eerst van zijn sterfelijke helft worden verlost. In tegenstelling tot Achilles, wiens sterfelijkheid als zuigeling bijna geheel door zijn moeder werd verwijderd, moest Hercules een volledig leven leiden voordat hij een god werd.
Dat betekende ook dat hij moest sterven.
Hercules werd gedood door een van zijn machtigste wapens, zelf een overblijfsel van een van zijn beroemdste avonturen. Het gif van de Lerneaanse Hydra werd gebruikt om de pijlen te vergiftigen die hij in latere avonturen gebruikte, en leidde uiteindelijk tot zijn dood.
Hercules stierf niet in een gevecht met een verschrikkelijk monster, maar als een indirect gevolg van zijn eigen ontrouw. Toen hij van plan was zijn vrouw, Deianira, te verlaten, gaf zij hem een artefact waarvan men dacht dat het zijn hart kon terugwinnen.
In plaats daarvan leidde het tot zijn dood.
De dood van Hercules
Het verhaal van de dood van Hercules begon vele jaren voordat het werkelijk gebeurde, met de tweede van zijn beroemde twaalf werken. Nadat hij de Leeuw van Nemean had verslagen en zijn ondoordringbare huid als mantel had meegenomen, werd de held erop uitgestuurd om de Lerneaanse Hydra te doden.
De negenkoppige slang was een andere geduchte tegenstander, met het vermogen om afgehakte koppen te regenereren, wat het moeilijk maakte hem te doden. Hij had ook een uitzonderlijk sterk gif, waardoor het een gevaarlijke tegenstander was.
Toen Heracles de Hydra doodde, had hij de vooruitziende blik om zijn pijlen in het bloed van het monster te dopen. De vergiftigde pijlen bleken waardevol in zijn latere avonturen, maar leidden uiteindelijk tot zijn ondergang.
Vele jaren later trouwde Herakles met Deianira, een Calydonische prinses. Kort na hun huwelijk reisde het paar samen naar Tiryns.
Tijdens de reis kwamen ze bij een snelstromende rivier. Hercules was sterk genoeg om naar de overkant te zwemmen, maar zijn bruid kon het niet alleen redden.
Een centaur genaamd Nessus bood aan de prinses naar de overkant te helpen terwijl Hercules zwom. De veronderstelde goede daad was echter een list om te proberen de mooie jonge vrouw te ontvoeren.
De centaur ging er met Deianira vandoor, te snel zelfs voor Hercules om ze te vangen. De held haalde snel zijn boog tevoorschijn en schoot het schepsel neer voordat het kon ontkomen.
Nessus stierf aan de oever van de rivier met Deianira naast zich. Met zijn laatste adem vond hij echter een manier om wraak te nemen.
Hij zei tegen de jonge vrouw dat ze zijn met bloed besmeurde tuniek moest aannemen. Centauren stonden bekend om hun beheersing van kruiden en medicijnen, en hij vertelde haar dat het tuniek was doordrenkt met een liefdesdrank die haar man bij haar terug zou brengen als hij ooit van hun huwelijk zou afdwalen.
Na enige tijd deed Hercules precies dat. Hij begon een affaire en, Deianira geloofde, wilde haar verlaten om met zijn nieuwe minnares te trouwen.
Deianira haalde het bevlekte tuniek tevoorschijn dat ze sinds de dood van de centaur verborgen had gehouden. In de overtuiging dat het de trouw van haar man aan haar zou verzekeren, gaf ze het hem als geschenk.
Deianira was echter misleid door de centaur. Het tuniek bevatte geen liefdesdrank, maar was doordrenkt met het gif van de Lernean Hydra.
Nessus had zich gerealiseerd dat het gif zo krachtig was dat zijn bloed zelfs lang na het drogen nog dodelijk zou zijn. Zijn bedrieglijke woorden aan Deianira waren zijn manier geweest om ervoor te zorgen dat zijn dood ooit gewroken zou worden.
Toen Hercules het tuniek aantrok, begon zijn huid te branden. De stof kleefde aan hem en hij was niet in staat het uit te trekken.
De grote held werd gek van de pijn die het gif veroorzaakte. Met het laatste van zijn krachten ontwortelde hij een aantal bomen om zijn eigen brandstapel te bouwen.
Terwijl zijn huid tot op het bot verbrandde, wierp Hercules zich op de brandstapel. Alleen zijn vriend Philoctetes was bereid het vuur aan te steken en een einde te maken aan het lijden van de held, een barmhartige daad waarvoor hij werd beloond met dezelfde boog en pijlen die het gif van de Hydra droegen.
Deianira pleegde zelfmoord toen ze hoorde dat haar daden tot de dood van haar man hadden geleid.
Zijn dood en begrafenis waren echter niet het einde van het verhaal van Hercules.
Mijn Moderne Interpretatie
Voor de meeste mensen, zelfs helden, zou de dood hebben betekend dat de ziel naar het rijk van Hades werd gestuurd. In het beste geval kon men hopen op een hiernamaals op de Eilanden der Gezegenden in plaats van de sombere eeuwigheid van de onderwereld.
Hercules, echter, was een ander lot beschoren. Het was al lang voorspeld dat Zeus’ gunstige zoon ooit een plaats zou verdienen onder de goden van de berg Olympus.
Door te sterven en zijn menselijk lichaam te vernietigen, kon Hercules de plaats innemen die hem was beloofd. Toen zijn sterfelijk lichaam was opgebrand, bleef alleen het onsterfelijke deel van zijn wezen over.
Hercules was niet de enige sterveling aan wie het godschap werd verleend, maar hij was waarschijnlijk wel de beroemdste. Hoewel de goden veel kinderen hadden met stervelingen, werden slechts weinigen van hen zelf onsterfelijk gemaakt.
De Grieken bouwden altaren voor enkele van hun beroemdste culturele helden, maar maakten een onderscheid tussen hen en ware goden. Hercules vervaagde dit onderscheid door beide posities in te nemen.
In de Odyssee noemde Homerus Hercules onder de geesten van de doden die Odysseus in de onderwereld tegenkwam. Dit impliceert dat ofwel het concept van Hercules als god nog niet was ontwikkeld toen Homerus nog leefde, ofwel dat er geen consensus bestond over de vraag of hij werkelijk goddelijk was.
In feite zijn er verslagen die beschrijven dat Hercules op dezelfde plaats werd vereerd als een gestorven sterfelijke held en als een god. Zelfs na zijn dood en apotheose leefde Hercules op de grens tussen held en god.
Er zijn historici die geloven dat Hercules gebaseerd zou kunnen zijn op een echt persoon die leefde in het pre-literate verleden. Na verloop van tijd werd de legende van deze man uitgebreid en fantastischer gemaakt totdat hij werd gezien als een heldhaftige halfgod.
Als dit het geval is, kunnen de overgeleverde teksten van het oude Griekenland een deel van de evolutie van uitzonderlijk mens tot god laten zien. Als Hercules ooit als volledig menselijk werd beschouwd, zou de onzekerheid over zijn godzijn in de tijd van Homerus een momentopname kunnen zijn van een overgangsperiode in de ontwikkeling van het personage.
Tegen de latere Griekse tijd en in de tijd van het Romeinse Rijk geloofde men steeds meer dat Hercules een god was. Verdere mythologie ontwikkelde zich over zijn onsterfelijke leven op Olympus, inclusief een gelukkig huwelijk met de godin Hebe.
Het bestaan van verhalen die zowel een heldenerfenis als die van een god in stand houden, is wellicht een zeldzaam voorbeeld van een geschreven verslag over de manier waarop sommige religieuze overtuigingen zich ontwikkelden. Hercules als half-individuele held zou een aanwijzing kunnen geven over hoe goden ontstonden uit oude verhalen over mensenlevens.
Samengevat
De dood van Hercules werd veroorzaakt door het gif van de Lernean Hydra, maar kwam tot stand vele jaren nadat hij het monster had gedood als een van zijn twaalf werken.
Hij herkende de kracht van het gif van het monster en had het gebruikt om vergiftigde pijlen te maken. Vele jaren later doodde hij een centaur genaamd Nessus met een van die pijlen omdat hij geprobeerd had zijn vrouw, Deianira, te ontvoeren.
Toen hij stervende was, overtuigde Nessus Deianira ervan dat zijn bebloede tuniek doordrenkt was met een liefdesdrank. Als Hercules ooit zijn interesse in haar zou verliezen, zou de tuniek zijn liefde herstellen.
Toen het gerucht de ronde deed dat Hercules Deianira zou verlaten voor een andere vrouw, gaf zij hem de tuniek. In plaats van een liefdesdrank had het bloed van de centaur het kledingstuk echter doordrenkt met het dodelijke gif van de Hydra.
Hercules was zwaar verbrand en zijn huid was weggevreten. Wanhopig om een einde aan zijn lijden te maken, bouwde hij zijn eigen brandstapel en wierp zich erop.
Wat er na de dood van Hercules gebeurde, schijnt echter voor discussie vatbaar te zijn geweest. Sommige bronnen beweren dat hij een god werd en opsteeg naar de berg Olympus, terwijl andere impliceren dat zijn ziel in de onderwereld belandde, net als die van elke andere sterveling.
Het is mogelijk dat de overgeleverde verhalen over Hercules als held en als god een overgangsfase vormen in de ontwikkeling van de mythologie. Beginnend met een oude man die misschien in een ver verleden leefde, ontwikkelde het verhaal zich tot hij een grote held was en evolueerde toen verder om hem een god te maken.
Het is mogelijk dat, als Hercules meer tijd had gekregen om te evolueren, hij uiteindelijk als volledig goddelijk zou zijn beschouwd en nooit mens is geweest. De schrijvers van het oude Griekenland leefden echter in een periode waarin de status van Hercules’ onsterfelijkheid nog steeds in beweging was.