Van alle internationale pop-cultuur iconen die een vroegtijdige dood stierven, zoals Marilyn Monroe, Elvis Presley of Michael Jackson, is Bruce Lee misschien de enige waarvan er geen officiële consensus bestaat over de oorzaak. Gedurende 45 jaar hebben fans, experts en forensisch pathologen verschillende theorieën geopperd, variërend van bovennatuurlijke (gedood door een oude vloek of slechte feng shui) tot belachelijke (vergiftigd door Japanse ninja’s). Complottheoretici gaven de schuld aan zijn ongelukkige minnares en schilderden haar af als een sinistere zwarte weduwe.
Nu onthult de eerste gezaghebbende biografie van de cross-over martial-arts filmster, Bruce Lee: A Life, de ware tijdlijn van zijn laatste dag en een overtuigende nieuwe verklaring voor zijn overlijden.
Een hoofdpijn, een dutje, dan paniek
Zijn laatste dag op aarde begon goed. Op de ochtend van 20 juli 1973 in Hong Kong ontmoette het 32-jarige box-office fenomeen de Australische acteur George Lazenby, die James Bond speelde in On Her Majesty’s Secret Service (1969), om hem een rol aan te bieden in zijn aankomende film Game of Death. Lee, een kindacteur die internationale bekendheid verwierf met hits als Fist of Fury en de TV-show “Green Hornet” – en waarschijnlijk verantwoordelijk was voor het populariseren van het martial-arts filmgenre in het Westen – was zelf al begonnen met het produceren van films.
Na de ontmoeting met Lazenby, besloot Lee het appartement van zijn minnares, Betty Ting Pei, te bezoeken voor een “nooner”. Rond 18.00 uur arriveerde Raymond Chow, Lee’s zakenpartner. De drie zouden Lazenby ontmoeten voor een feestelijk diner, maar voordat ze vertrokken, klaagde Lee over hoofdpijn. Betty gaf hem een van haar voorgeschreven pijnstillers, die aspirine bevatten. Lee zei tegen Chow dat ze zonder die medicijnen verder moest gaan. Hij ging op Betty’s bed liggen en stond nooit meer op.
Toen Betty Lee twee uur later niet kon wekken, belde ze in paniek Chow op in het restaurant. Hij rende naar haar appartement, maar het was te laat: De beroemdste man in Hong Kong was al dood. Om een schandaal te vermijden, belde Chow een ambulance en liet Lee naar een ziekenhuis in de buurt vervoeren, waar de dokters verder werkten aan zijn levenloze lichaam alvorens het tijdstip van overlijden te verklaren op 23u30. Chow vertelde de media vervolgens dat Lee thuis in elkaar was gestort met zijn vrouw Linda.
Betty Ting Pei poseert naast een portret van Bruce Lee tijdens de opening van een tentoonstelling over hem op de 30ste verjaardag van zijn dood in Hong Kong, 2003. (Credit: Thomas Cheng/AFP/Getty Images)
Na de sensatie van de roddelpers kwamen de nepbommen
Maar toen een onverschrokken reporter drie dagen later de waarheid aan het licht bracht, gingen de roddelpers uit hun dak. De China Star had een dubbelzinnige kop: “Betty Ting Pei’s Geurige Kamer Doodde de Draak.” Andre Morgan, die met Lee en Chow werkte, zegt: “De verhalen deden de ronde: verhalen dat hij stierf aan een overdosis, stierf door te veel neuken, stierf door een erectie, stierf doordat hij werd doodgehakt door jonge schurken, vergiftigd door zijn bediende. Er was een verhaal dat hij niet echt dood was.”
Deze koortsachtige speculatie had gevolgen voor de echte wereld en nam al snel een echt angstaanjagende wending. Studenten in Kuala Lumpur demonstreerden, ze droegen borden waarop stond: “Betty heeft Bruce vermoord.” Geruchten begonnen zich te verspreiden in Hong Kong dat er een aanslag was gepleegd op haar leven. Begin augustus werd er een bommelding gedaan bij de politie, die op een openbaar plein een verdacht bruin papieren pakje ontdekten met Chinees opschrift: “Betty Ting weet de oorzaak van Bruce Lee’s dood.” De bom bleek een grap te zijn, slechts gevuld met afval, maar in de daaropvolgende weken werden nog drie nepbommen in de stad geplaatst met boodschappen als “Wraak voor Bruce Lee.”
Het regeringsonderzoek kon het mysterie niet oplossen
De Britse koloniale regering kon een beroemdheidsschandaal veilig negeren, maar bommeldingen waren een andere zaak. Om het vertrouwen en de kalmte te herstellen, bevolen de ambtenaren een volledig onderzoek naar de dood van Bruce Lee. Het probleem was, dat geen enkele expert het eens kon worden over de doodsoorzaak van Lee. De autopsie onthulde de medische reden – cerebraal oedeem (zwelling van de hersenen) – maar de lijkschouwer had geen idee wat het veroorzaakt had. Twee van Bruce’s dokters gaven de schuld aan de hasj die hij die namiddag had geconsumeerd, maar dat idee werd snel verworpen omdat het wetenschappelijk onmogelijk is dat cannabis een hersenoedeem veroorzaakt. Met het onderzoek in het slop, liet de regering een expert uit Londen overvliegen die een nieuwe hypothese voorstelde: een ernstige allergische reactie op aspirine, of anafylactische shock.
Met geen betere opties, aanvaardde de regering deze conclusie en probeerde verder te gaan.
De meeste van Lee’s fans deden dat niet. Lee was een hardcore martial artist die het grootste deel van zijn volwassen leven aspirine had geslikt zonder enige bijwerkingen. Bovendien gaat anafylaxie, een ernstige allergische reactie, bijna altijd gepaard met andere symptomen – een ontstoken luchtpijp, nek, tong en lippen, evenals netelroos en rode, jeukende huid in en rond de mond. In fatale gevallen blokkeert de zwelling van de keel de luchtwegen, wat tot verstikking en hersenoedeem leidt. De autopsie toonde geen symptomen van anafylaxie. Het kan dus geen aspirine-allergie zijn geweest die Bruce fataal werd.
Bruce Lee, rechts, op de set van Enter the Dragon. (Credit: Warner Bros. Pictures/Sunset Boulevard/Getty Images)
Een eerder incident, en een mogelijk antwoord
De experts waren zo gefocust op wat er op 20 juli was gebeurd, dat ze niet voldoende rekening hielden met eerder bewijs. Enkele maanden voor zijn dood had Lee een operatie ondergaan om de zweetklieren uit zijn oksels te verwijderen, omdat hij vond dat vochtige oksels er slecht uitzagen op het scherm. Dit verminderde het vermogen van zijn lichaam om warmte af te voeren. Tien weken voor zijn dood, op 10 mei, liep Lee een kleine nasynchronisatiekamer binnen om de dialogen voor Enter the Dragon opnieuw op te nemen. De technici zetten de airconditioner uit om te voorkomen dat het geluid de soundtrack zou verpesten. Na ongeveer 30 minuten in deze sauna-achtige kamer, viel Lee flauw en begon te stuiptrekken. Hij werd met spoed naar het ziekenhuis gebracht en stierf bijna aan een cerebraal oedeem. De artsen diagnosticeerden en behandelden het op het nippertje.
Niemand van hen realiseerde zich dat zijn instorting hoogstwaarschijnlijk te wijten was aan een hitteberoerte, een van de meest voorkomende doodsoorzaken van jonge atletische mannen in de zomermaanden. Alleen al in de Verenigde Staten sterven jaarlijks gemiddeld drie high school en college football spelers aan een hitteberoerte. Een veel voorkomende bevinding bij de autopsie van slachtoffers van een hitteberoerte is hersenoedeem. “Iemand die één hitteberoerte heeft gehad, loopt een verhoogd risico op nog een hitteberoerte”, zegt Dr. Lisa Leon, een expert op het gebied van hyperthermie aan het U.S. Army Research Institute of Environmental Medicine. “Patiënten ervaren multi-orgaandisfunctie tijdens de uren, dagen en weken van herstel, wat het risico op langdurige invaliditeit en overlijden verhoogt.”
Volgens de gegevens van het observatorium van Hongkong was 20 juli 1973 de heetste dag van de maand dat jaar in het tropische Hongkong. De drukkende hitte woog zwaar op Lee en Chow. “Bruce voelde zich niet zo goed,” vertelde Chow me, en onthulde details die nooit eerder gemeld waren. “Ik voelde me ook niet zo goed. Ik denk dat we wat water gedronken hebben, en toen ging hij acteren.” In Bruce’s opborrelend enthousiasme over Game of Death en Lazenby’s mogelijke deelname eraan, sprong hij op en begon scène na scène op te voeren. “Hij was altijd erg actief,” vertelde Chow me. “Bij het vertellen van het verhaal, acteerde hij het hele ding. Dus daardoor voelde hij zich waarschijnlijk een beetje moe en dorstig. Na een paar slokken leek hij een beetje duizelig te zijn.”
Op dat moment klaagde hij over hoofdpijn, een veel voorkomend symptoom van hyperthermie, nam de pijnstillers die Betty hem aanbood en ging liggen. Anders dan op 10 mei vermoedde niemand dat er iets mis was en hij stierf voordat iemand hem naar een ziekenhuis kon brengen om hem te behandelen voor het hersenoedeem – dat achteraf gezien duidelijk veroorzaakt lijkt te zijn door een hitteberoerte.