“De kracht van de oudtestamentische leer over de geschiedenis – misschien wel het punt waarop de oude Joden het meest origineel waren en zich losmaakten van het religieuze denken van de andere volkeren om hen heen – lag juist in het gebied van waarheden die voortkwamen uit een beschouwing over catastrofe en cataclysme,” schreef Butterfield in “Christianity and History” (1949). “Het is bijna onmogelijk om de hogere ontwikkelingen in de historische beschouwing van het Oude Testament naar waarde te schatten, behalve in een ander tijdperk dat een kolossale cataclysme heeft meegemaakt (of er zelf mee geconfronteerd is).”
Amerikanen, gekastijd door de verschrikkingen van de oorlog, wendden zich tot het geloof op zoek naar waarheid en betekenis. Eind jaren veertig bleek uit enquêtes van Gallup dat meer dan driekwart van de Amerikanen lid was van een gebedshuis, tegen ongeveer de helft nu. Het Congres voegde de woorden “onder God” toe aan de Belofte van Trouw in 1954. Sommigen zouden dit later een Derde Grote Ontwaken noemen.
De wereld staat vandaag voor een ander moment van cataclysme. Hoewel minder verwoestend dan de Tweede Wereldoorlog, heeft de pandemie het dagelijks leven herschapen en de wereldeconomie gesloopt op een manier die apocalyptisch aanvoelt.
De ervaring is nieuw en desoriënterend. Het leven was tot nu toe bedrieglijk gemakkelijk geweest. Het leven van onze voorouders daarentegen, was gegarandeerd kort en pijnlijk. De gelukkigen overleefden de geboorte. De meer gelukkigen haalden de kindertijd. Pas in de afgelopen 200 jaar is de mensheid echt van de grond gekomen. We zweven nu door een abnormale wereld van airconditioning, 911 call centers, acetaminophen en zakformaat computers die bijna de som van de menselijke kennis bevatten. We hebben de natuur gereduceerd tot “de geketende vorm van een overwonnen monster”, zoals Joseph Conrad het ooit uitdrukte, en hebben ons lot in eigen hand genomen. God werd irrelevant.
Wie zal ons redden nu het monster is losgebroken?
“Mensen kunnen tot op hoge leeftijd leven in dagen van betrekkelijke rust en vreedzame vooruitgang, zonder ooit greep te hebben gekregen op het universum, zonder ooit levendig de problemen en de paradoxen te beseffen waarmee de menselijke geschiedenis ons zo vaak confronteert,” schreef Butterfield. “Wij van de twintigste eeuw zijn bijzonder verwend; want de mensen van het Oude Testament, de oude Grieken en al onze voorouders tot in de zeventiende eeuw verraden in hun filosofie en hun zienswijze een vreselijk besef van de kansloosheid van het menselijk leven, en de precaire aard van het bestaan van de mens in dit riskante universum.”
De afgelopen vier jaar zijn enkele van de meest omstreden en gênante in de Amerikaanse geschiedenis geweest. Gekibbel over trivialiteiten heeft het publiek dol en verdeeld gemaakt, vergeetachtig voor het transcendente. Maar de pandemie heeft het land nederig gemaakt en miljoenen ogen opnieuw geopend voor dit riskante universum.
“De pure grimmigheid van het lijden brengt mensen soms tot een dieper begrip van het menselijk lot,” schreef Butterfield. Soms “is het alleen door een cataclysme,” vervolgde hij, “dat de mens kan ontsnappen uit het net dat hij zoveel moeite heeft genomen om rond zichzelf te weven.”
Voor samenlevingen die gebaseerd zijn op de bijbelse traditie, hoeven cataclysmen niet het einde te betekenen. Zij zijn een oproep tot inkeer en opwekking. Terwijl de coronavirus pandemie de Amerikaanse ziekenhuizen aan een angstaanjagende test onderwerpt, kunnen Amerikanen troost vinden op dezelfde plaats als Butterfield deed. Grote strijd kan grote helderheid voortbrengen.
“De oude Hebreeën, door innerlijke middelen en ongeëvenaard leiderschap, veranderden hun tragedie, veranderden hun eigen hulpeloosheid, in een van de half dozijn creatieve momenten in de wereldgeschiedenis,” schreef Butterfield. “Het lijkt erop dat een van de duidelijkste en meest concrete feiten van de geschiedenis het feit is dat mensen met geestelijke hulpbronnen niet alleen een catastrofe kunnen verlossen, maar deze kunnen veranderen in een groot creatief moment.”
Kan een schurkenvirus leiden tot een groot creatief moment in de geschiedenis van Amerika? Zullen Amerikanen, geschokt door de realiteit van een riskant universum, de God herontdekken die zichzelf soeverein verklaarde over elke catastrofe?
Mr. Nicholson is voorzitter van het Philos Project.