Dioctophyma renale, de reuzennierworm, is een parasitaire rondworm die honden (soms ook katten) en talrijke andere carnivoren als eindgastheer heeft, vooral die welke zich regelmatig met zoetwatervis voeden (b.v. nertsen, otters, enz.).
Het komt wereldwijd voor, minder vaak in Azië en Oceanië. De incidentie bij honden is laag (gewoonlijk <1%), zelfs in endemische gebieden. De incidentie bij visetende dieren kan bijzonder hoog zijn; bij een onderzoek in Ontario (Canada) bleek bijvoorbeeld ~50% van de nertsen besmet te zijn.
Dioctophyma renale is een van de grootste helminthen die bekend zijn: hij kan langer dan 1 meter worden.
De ziekte die door Dioctophyma renale wordt veroorzaakt, wordt dioctophymiasis genoemd.
- Zijn honden of katten die besmet zijn met Dioctophyma renale besmettelijk voor mensen?
- Uiteindelijke vindplaats van Dioctophyma renale
- Anatomie van Dioctophyma renale
- Levenscyclus en biologie van Dioctophyma renale
- Schade veroorzaakt door Dioctophyma renale infecties, symptomen en diagnose
- Preventie en bestrijding van Dioctophyma renale-infecties
- Resistentie van Dioctophyma renale tegen anthelmintica
Zijn honden of katten die besmet zijn met Dioctophyma renale besmettelijk voor mensen?
- NEE. Niet door contact met de huisdieren, noch via hun uitwerpselen of het braaksel. Hoewel Dioctophyma renale op mensen kan parasiteren, zijn de eitjes die door besmette honden en katten worden uitgescheiden niet direct besmettelijk voor mensen. Ze moeten enige tijd in de omgeving doorbrengen en door tussengastheren worden gegeten om besmettelijk te worden. Mensen worden besmet na het eten van rauwe of onvoldoende verhitte vis of kikker. Lees voor aanvullende informatie het hoofdstuk over de levenscyclus hieronder.
Deze worm infecteert geen runderen, schapen, geiten, varkens, paarden of pluimvee.
U kunt op deze site aanvullende informatie vinden over de algemene biologie van parasitaire wormen en/of rondwormen.
Uiteindelijke vindplaats van Dioctophyma renale
De vindplaatsen van Dioctophyma renale zijn de nieren, meestal alleen de rechternier.
Anatomie van Dioctophyma renale
Dioctophyma renale is een van de grootste rondwormen die bekend zijn. De mannetjes zijn 20-40 cm lang en 5-6 mm dik. Vrouwtjes kunnen tot 1 meter lang en 12 mm dik worden. Ze hebben een roze tot roodachtige kleur. Verder is hun lichaam, net als dat van andere rondwormen, bedekt met een schubbenlaag, die buigzaam maar tamelijk taai is. De wormen hebben geen uiterlijke tekenen van segmentatie. Ze hebben een buisvormig spijsverteringsstelsel met twee openingen, de mond en de anus. Zij hebben ook een zenuwstelsel, maar geen uitscheidingsorganen en geen bloedsomloop, d.w.z. geen hart en geen bloedvaten. De eierstokken van de vrouwtjes zijn groot en de baarmoeders eindigen in een opening die vulva wordt genoemd. De mannetjes hebben chitineuze stekels om zich tijdens de paring aan het vrouwtje vast te hechten.
De eieren (~45×70 micrometer) hebben een ovale vorm en een dikke en kenmerkend gestructureerde schaal, en zijn geëmbryoneerd.
Levenscyclus en biologie van Dioctophyma renale
Dioctophyma renale heeft een indirecte levenscyclus, met honden, katten en andere carnivoren als eindgastheren, en waterwormen (zgn. Oligochaeta, b.v. Lumbriculus variegatus) als tussengastheren.
De volwassen wijfjes leggen eitjes die met de urine van de gastheer worden uitgescheiden. Ze rijpen in het water in 2 tot 10 weken en kunnen maandenlang infectieus blijven. De waterwormen eten deze eitjes, die zich in het lichaam van de waterworm ontwikkelen tot L3-larven. Vissen, schaaldieren (b.v. krabben), kikkers of andere amfibieën fungeren als transportgastheren (=paratenische gastheren): zij eten deze wormen, de L3 larven komen vrij in hun maag en vervolgens gaan ze in hun weefsels encysten. Honden, katten en andere eindgastheren worden besmet door opname van besmette waterwormen (b.v. bij het drinken van water) of transportgastheren.
In de eindgastheer komen L3 larven vrij in de maag. Ze migreren naar de lever waar ze gedurende ongeveer 2 maanden uitrijpen tot juveniele volwassenen. Vervolgens migreren ze via de buikholte naar de nieren. In de meeste gevallen wordt alleen de rechter nier geïnfecteerd, misschien omdat die dichter bij de maag en de lever ligt. Daar bereiken ze de geslachtsrijpe leeftijd en planten zich voort. Bij massale infecties kunnen beide nieren geïnfecteerd zijn. Soms bereiken sommige wormen de nieren niet en voltooien hun ontwikkeling in de buikholte.
De volwassen wormen kunnen tot 5 jaar in de eindgastheer leven. Ze voeden zich met nierweefsel en bloed.
Schade veroorzaakt door Dioctophyma renale infecties, symptomen en diagnose
Dioctophyma renale kan enorme schade aanrichten aan de aangetaste nier. De vernietigde weefsels worden vervangen door bindweefsel (fibrose), waardoor de normale nierfunctie aanzienlijk wordt belemmerd. Omdat meestal slechts één nier is aangetast, neemt de andere het over en vertoont het besmette huisdier geen klinische verschijnselen. In zeldzame gevallen, wanneer beide nieren ernstig zijn aangetast, kan nefritis (nierontsteking), bloederige urine en nierkoliek (als de wormen in de urinebuis terechtkomen) optreden; fatale afloop is mogelijk als gevolg van nierfalen. Wormen die in de buikholte achterblijven, kunnen peritonitis (ontsteking van het buikvlies), maar ook hepatitis (ontsteking van de lever) en ascites (ophoping van vocht in de buikholte) veroorzaken.
De diagnose wordt vaak pas gesteld bij post-mortemonderzoek, of tijdens een operatie om andere redenen. Typische eitjes kunnen in het urinesediment worden gevonden, maar vals-negatieven zijn mogelijk omdat het afwerpen van eitjes intermitterend is en het ook kan gebeuren dat alleen vrouwelijke wormen het dier infecteren: zij zullen geen eitjes leggen in afwezigheid van mannelijke wormen. Echografie van de nieren is meestal een betrouwbare methode om de volwassen wormen in de nieren zichtbaar te maken.
Preventie en bestrijding van Dioctophyma renale-infecties
De beste preventie in endemische gebieden (bv. waar industriële of traditionele zoetwatervisserij wordt beoefend) is te voorkomen dat honden en katten rauwe vis, kikkers, krabben enz. eten en visafval scharrelen.
Chirurgische verwijdering is de meest gebruikelijke behandeling als de infectie eenmaal is bevestigd. Van de gebruikelijke ontwormingsmiddelen zijn er een paar meldingen dat fenbendazol effectief is tegen larven, en ivermectine tegen volwassen dieren in de nieren. De meeste gangbare ontwormingsmiddelen voor huisdieren zijn echter niet goedgekeurd voor dit gebruik. Daarom moet de dierenarts, als hij het toch probeert, een speciaal behandelingsregime vaststellen.
Er zijn tot nu toe geen echte vaccins tegen Dioctophyma renale. Voor meer informatie over vaccins tegen parasieten bij vee en huisdieren klik hier.
Biologische bestrijding van Dioctophyma renale (d.w.z. met behulp van de natuurlijke vijanden) is tot nu toe niet haalbaar.
Misschien bent u geïnteresseerd in een artikel op deze site over geneeskrachtige planten tegen uitwendige en inwendige parasieten.
Resistentie van Dioctophyma renale tegen anthelmintica
Vooralsnog zijn er geen berichten over resistentie van Dioctophyma renale tegen anthelmintica.
Dit betekent dat als een anthelminticum niet de verwachte werkzaamheid bereikt, de kans zeer groot is dat ofwel het middel ongeschikt was voor de bestrijding van Dioctophyma renale, ofwel het middel onjuist is gebruikt.
Vraag het uw dierenarts! Volg, indien beschikbaar, meer specifieke nationale of regionale aanbevelingen voor de bestrijding van Dioctophyma renale.