Als je al veel onderzoek hebt gedaan naar wonen en werken in Japan, dan ben je vast en zeker de termen honne 本音 (ware gevoelens) en tatemae 建前 (façade) tegengekomen. De termen lijken de interacties van mensen te achtervolgen, waarbij sommige buitenlanders de begrippen beschrijven als de ultieme barrière voor begrip.
“Japanners,” beweren ze, “worden zo beheerst door tatemae dat je nooit weet wat ze werkelijk bedoelen!” Sommigen noemen dit misschien een “cultuur van bedrog”, of impliceren zelfs dat Japanners niet te vertrouwen zijn vanwege de tatemae. Dit is allemaal onzin. Het is in het beste geval overdreven, en in het slechtste geval gewoon gelogen.
In wezen verwijzen deze twee termen gewoon naar de manier waarop mensen zich vaak verschillend gedragen in verschillende sociale situaties. Niemand van ons spreekt tegen zijn baas op dezelfde manier als tegen zijn vriend of moeder. Niemand gedraagt zich in het openbaar hetzelfde als in de privésfeer. We verkiezen vaak een leugentje om bestwil boven een waarheid die sociaal ongemakkelijk of kwetsend zou kunnen zijn. Wij allen, uit welke cultuur wij ook komen, volgen een patroon van honne en tatemae.
Waarom al die ophef?
Ik denk dat de schuld ligt in een tendens om ons zozeer te richten op het benoemen van dit verschijnsel, dat sommigen meer denken aan woordenboeken en woorden, dan aan welke handelingen er werkelijk plaatsvinden.
Een voorbeeld dat tatemae weerspiegelt, is de neiging van mensen hier om altijd ja te zeggen op uitnodigingen, maar niet daadwerkelijk te komen.
De uitwisseling zou als volgt kunnen gaan:
Persoon A: “We moeten echt een keer afspreken!”
Japanse Persoon B: “Ja, dat moeten we!”
Persoon A: “Geweldig! Laat me weten wanneer!”
Maar persoon B doet dat nooit.
De tatemae-analisten zullen zich dan concentreren op hoe persoon B loog, en eigenlijk nooit van plan was om af te spreken. Ze zullen het hebben over de ingewikkelde sociale webben die ervoor zorgen dat Japanners in deze complexe situaties niet echt kunnen zeggen wat ze voelen.
Maar wie zou er in werkelijkheid zeggen: “Nee, ik wil niet echt met je afspreken omdat je me altijd met de rekening laat zitten.” Of “Echt niet, je houdt nooit op met klagen over je werk en ik haat die negativiteit.” Of “Ugh, serieus? Alweer? Je adem stinkt.” Of “Mijn sociale angst weerhoudt me ervan contact met je op te nemen, dus, sorry.” Niemand zou zoiets zeggen!
Weet je wat? We zijn allemaal beoefenaars van tatemae.
Hoe zit het op de werkvloer?
Japanse kantoren werken vaak onder strikte sociale codes, en het succesvol navigeren door deze vereist vaak dat mensen niet hun gedachten te spreken. Dus, tatemae, dat publieke gezicht dat we allemaal dragen tot op zekere hoogte, wordt de regel. Wat, zoals ik al zei, ook waar is in andere culturen! Ik heb mijn baas in het call center zeker nooit verteld dat ik er een hekel aan had als hij elke dag naar mijn bureau kwam en vroeg of ik hard werkte of nauwelijks werkte. Want hij was mijn baas.
Voor een niet-Japanner is deze ongeschreven gedragscode ook nog eens verpakt in een nieuwe taal en een nieuwe cultuur, dus het voelt als iets totaal vreemds. Het voelt alsof alles verborgen is achter een façade, dus we gaan er soms van uit dat mensen gewoon dingen voor ons verbergen. Dit is bijna altijd een vergissing. Onze problemen met het werken in een kantoor buiten onze eigen cultuur kunnen nooit zo eenvoudig zijn. Er zijn allerlei redenen voor frustratie op de werkplek – taalkundig, cultureel, sociaal en gewoon persoonlijk – en bijna geen enkele daarvan is eigenlijk te wijten aan tatemae.
Om het anders te zeggen, laten we de woorden zelf vergeten. Denk aan een kantoormedewerker, bijvoorbeeld een vrouw van achter in de 20, die ver van haar geboorteplaats in de grote stad woont. Ze werkt in een technologiebedrijf en hoopt op een promotie. Haar pas gepromoveerde manager komt vaak langs haar bureau en maakt grapjes. Ze lacht om zijn grappen, en krijgt zijn thee als hij erom vraagt. Later praten jullie met elkaar en zegt ze dat ze een hekel heeft aan haar manager en dat ze zou willen dat hij zijn eigen thee zou halen. Ze doet alsof ze zijn grappen leuk vindt en doet wat hij wil, omdat ze bij hem in de gratie wil zijn.
Is dit bedrog? Is het een leugen? Natuurlijk niet. Dit is een heel gewone manier van doen in culturen over de hele wereld. Noem het een goed gezicht opzetten, of tatemae, of gewoon grijnzen en het verdragen: maar het is nog steeds natuurlijk menselijk gedrag.
En hoe zit het met jou?
Als je het gevoel hebt dat je frustraties op kantoor allemaal te wijten zijn aan tatemae, dan heb ik een eenvoudige aanbeveling: Leer uw collega’s beter kennen. Maak persoonlijke contacten. Praat met mensen buiten het kantoor om persoonlijke relaties op te bouwen, zodat je meer kans hebt om te horen wat mensen echt denken, en leer om het sociale web van het kantoor te navigeren op precies dezelfde manier als je Japanse collega’s dat doen. Vat misverstanden niet persoonlijk op. U zult merken dat de dingen gemakkelijker gaan als u eenmaal op een meer natuurlijke, meer Japanse manier met uw team bent omgegaan, en dat de illusie van tatemae oplost in gewoon met iedereen overweg kunnen. Je zou zelfs kunnen zeggen dat je een deel van de Wa bent geworden.
Bedenk wel dat je collega’s mensen zijn, net als jij. Probeer ze te begrijpen als mensen, voordat je al hun gedrag toeschrijft aan vage culturele concepten.
Jim Rion
