Alvorens de term te definiëren, moet de oorsprong ervan worden vastgesteld. Dit begrip is afkomstig van de Latijnse term soliditas, die verwees naar een homogene, gehele en verenigde werkelijkheid waarin de elementen waaruit dat geheel bestaat van gelijke aard zijn.
Het begrip solidariteit beschrijft dus het zich op indirecte wijze scharen achter een zaak of achter projecten van derden. De term wordt gewoonlijk gebruikt om een actie met een gevend of goedbedoeld profiel aan te duiden. De etymologische wortel ervan verwijst echter naar een in-solidum gedrag, d.w.z. dat de lotsbestemmingen van twee of meer mensen met elkaar verbonden zijn. Zorgzaam zijn beperkt zich dus niet tot het aanbieden van hulp, maar impliceert een verbintenis met degene die je probeert te helpen.
De meest elementaire betekenis van solidariteit houdt in dat zij wordt ontwikkeld zonder onderscheid, beperkingen of conditionering van geslacht, ras, nationaliteit, godsdienst of politieke gezindheid. Het enige doel van solidariteit kan gericht zijn op de mens in nood. Het gebruik van de term is echter vertekend door het misbruik van het politieke discours en de zogenaamde solidariteitsmarketing.
Waarachtige solidariteit is iemand helpen zonder er iets voor terug te krijgen en zonder dat iemand er iets van weet. Solidair zijn is in de kern onbaatzuchtig zijn. Solidariteit wordt alleen bewogen door de overtuiging van rechtvaardigheid en gelijkheid.
Filosofie van de solidariteit
Het was de christelijke theologie die het voor het eerst gebruikte wanneer zij verwees naar de samenleving van alle mensen, aan elkaar gelijk als kinderen van God en verenigd in de banden van een samenleving. De eerste christelijke gemeenschap was op dit concept gebaseerd en daarin was broederschap fundamenteel, waardoor zij gedreven werden het welzijn na te streven van allen die deel uitmaakten van de groep.
Vanuit het filosofische gezichtspunt van de christelijke opvatting van een samenleving is solidariteit de manier waarop een groep politiek en sociaal georganiseerd moet zijn, waarbij het voornaamste doel het welzijn is van ieder van de individuen die er deel van uitmaken. Solidariteit is het fundamentele element in de ontwikkeling van een gezonde sociale doctrine en moet altijd een bijzondere plaats innemen. Het algemeen belang, het gezag en de subsidiariteit zijn tevens de grondslagen van alle sociale filosofie; zonder deze grondslagen zou een samenleving nooit kunnen evolueren naar een doel van collectief voordeel.
In de rechtswetenschap wordt deze term gebruikt om te verwijzen naar een individu dat is ingekaderd in een juridisch homogene groep, met eenduidige goederen en rechten. In dit geval omvat solidariteit een hoge mate van verantwoordelijkheid van ieder individu tegenover het geheel. Solidariteit wordt ook in de wet beschouwd als fundamenteel voor de vooruitgang van een samenleving, omdat het de manier is waarop rechten en plichten in evenwicht worden gebracht en harmonie wordt gevonden.
Heden ten dage heeft de term op zijn beurt een globalistische sociale dimensie gekregen. De mogelijkheid om te begrijpen wat er in alle uithoeken van de planeet gebeurt en wat de betrekkingen tussen de verschillende landen zijn, heeft geleid tot het ontstaan van een collectief sociaal geweten, waarin solidaire mensen degenen zijn die strijden tegen sociale onrechtvaardigheden in welk opzicht dan ook (armoede, honger, seksuele discriminatie, enz.) in hun streven naar een meer verenigde en vreedzame wereld.
Maar het is nodig te verduidelijken dat solidariteit vandaag niet wordt opgevat als een religieuze term (de Kerk wordt niet als solidair beschouwd wanneer zij beperkingen voorstelt zoals het homohuwelijk of om het even welk project waarbij de waardigheid van de persoon niet in de eerste plaats wordt geëerbiedigd), maar te maken heeft met de aard zelf van de menselijke soort omdat zij de opvatting weerspiegelt van het sociale leven, van de broederschap en de gemeenschapszin. Solidariteit is geen actie die is voorbehouden aan de deugdzamen; het is een taak voor alle mensen, in welke samenleving zij ook wonen.
Om dit begrip werkelijkheid te laten worden, zijn drie componenten strikt noodzakelijk: mededogen (noodzakelijk om de menselijke en sociale werkelijkheid te benaderen en zich in te leven in de pijnen en tekortkomingen van anderen), erkenning (alleen door de menselijke waardigheid in anderen te erkennen, krijgt mededogen een zweem van solidariteit) en universaliteit (weerloosheid en behoeftigheid zijn de kwaliteiten die het mogelijk kunnen maken de fundamentele toestand van ieder mens te erkennen, die universaliteit verwerft in het leven in de maatschappij).
Tot slot is het de moeite waard twee andere betekenissen van het begrip solidariteit te noemen, die in de geschiedenis van de samenlevingen van het grootste belang zijn geweest.
Solidarnosc (“Solidariteit” in het Pools) is de naam die gegeven is aan een federatie met vakbondswortels en een autonoom en onafhankelijk karakter, die is ontstaan als gevolg van de strijd die arbeiders en boeren onder leiding van Lech Walesa hebben gevoerd. Zij werd opgericht in september 1980 en wordt beschouwd als de grootste vakbond aller tijden.
Solidariteit is ook de identiteit van een Mexicaanse gemeente die behoort tot de deelstaat Quintana Roo. Het werd opgericht op 28 juli 1993, toen Mario Villanueva Madrid aan de macht was. Playa del Carmen is de belangrijkste stad in de regio.