Reputatie: Luiaards zijn lui en dom. Dat moeten ze wel zijn, want ze zien er zo uit. Ze zijn bedekt met algen. Jakkes! Ze klimmen naar de grond om ritueel te poepen aan de voet van een boom, een riskante onderneming als er arendsoog-achtige, lichtvoetige roofdieren in de buurt zijn. Ze zijn slecht in het oversteken van wegen. Gekke luiaards.
Realiteit: Traagheid is het ultieme wapen in een evolutionaire oorlog tegen arendsogige, lichtvoetige roofdieren. Wat is een betere manier om in het bos op te gaan dan met algen en schimmels om te gaan. Rituele ontlasting is het luiaard equivalent van speed dating, alleen zonder de speed.
luiaards krijgen een slechte pers. In zowat elke taal op de planeet heeft de gewone naam voor deze wezens ongeveer dezelfde betekenis. De Engelsen hebben de “sloth” (een van de zeven hoofdzonden). De Fransen hebben “la paresse” (“de luie”). In het Duits is het “das Faultier” (“het luie dier”). Spaans geeft ons “el perezoso” (“de luie beer”). Enzovoort.
Er zit natuurlijk wel enige waarheid in deze gangbare opvatting. Maar stereotypen hebben de neiging een grotere onderliggende waarheid te verdoezelen.
Ik vermoed dat luiaards helemaal niet lui zijn, ze zijn gewoon verdomd voorzichtig.
Luiaards zijn zeker langzaam (in absolute topslag kunnen ze zich verplaatsen met een snelheid van ongeveer 6 cm per seconde), maar lui zijn ze niet. Enkele jaren geleden heb ik een interview gehouden met Rory Wilson, bioloog aan de universiteit van Swansea in Wales, Verenigd Koninkrijk, en uitvinder van het “dagboek”, een handig elektronisch apparaatje dat de bewegingen van dieren tot in het kleinste detail registreert. Op dat moment werd het apparaat voornamelijk gebruikt om snel bewegende dieren zoals pinguïns en aalscholvers te bestuderen.
Maar Wilson wilde het apparaat ook graag gebruiken op langzame dieren en luiaards waren een voor de hand liggende keuze. Het feit dat ze traag zijn, maakt ze nog niet lui, vertelt hij. “Niemand noemt een tweekleppig dier lui,” zegt hij, doelend op langzaam bewegende schelpdieren zoals mosselen of kokkels. Hij heeft een punt.
In een wereld bevolkt door roofdieren zoals grote katten en roofvogels, zou je denken dat vlug goed zou zijn. De apen die in hetzelfde bos leven als de luiaards van Centraal en Zuid Amerika hebben voor deze optie gekozen. Maar luiaards lachen gewoon in het aangezicht van zulk gevaar en sluiten langzaam hun ogen als de apen zich door de boomtoppen verspreiden. In plaats van dekking te zoeken, hebben luiaards gekozen voor een nog indrukwekkender strategie: onzichtbaarheid.
Voor een luiaard is een van de meest gevreesde roofdieren de harpij-adelaar. “Het zijn grote arenden met de meest ontstellend krachtige klauwen en een gemene snavel,” zegt Wilson. “Een luiaard heeft niet de minste kans.” Tenzij hij zo langzaam kan bewegen dat de arend hem niet kan zien. “Ik vermoed dat luiaards helemaal niet luiaards zijn, ze zijn gewoon verdomd voorzichtig.”
Om deze truc uit te halen is ongelooflijke kracht nodig. Stel je een mannelijke turner voor aan de ringen, de spieren trillen als hij zich in een kruispositie houdt en dan zijn benen optilt naar de horizontale positie. Voor een luiaard is zo’n acrobatie een peulenschil. “Hij gaat gewoon in de zittende kruisligging zitten, volkomen sereen, alsof er helemaal geen spierinspanning aan te pas komt, alsof de zwaartekracht gewoon uitgeschakeld is.”
Van bont levende vrienden maken
Onder Wilsons supervisie heeft doctoraal studente Becky Cliffe het dagelijkse dagboek gebruikt van de gevangen gevangenen in ’s werelds enige luiaardreservaat in Costa Rica. Toen ik op het afgesproken tijdstip belde, was ze niet in staat om aan de telefoon te komen omdat een luiaard onverwacht ging bevallen. Het is leuk dat een zwangere luiaard kan verrassen, denk ik.
Wanneer ik Cliffe uiteindelijk te pakken krijg, vraag ik naar de microben die gedijen in de weelderige vacht van de luiaard. Elk haar van de luiaard is in feite in tweeën gevouwen. “Het enige voordeel dat we kunnen bedenken dat het haar die structuur heeft, is dat er algen kunnen groeien,” zegt ze.
Dus de luiaards willen vrienden met een vacht, maar waarom?
Een recente studie van de vacht van de luiaard onthulde dat het de thuisbasis is van een reeks schimmels die bioactief zijn tegen stammen van de parasieten die malaria en de ziekte van Chagas veroorzaken, en tegen sommige menselijke borstkankercellen. Voor de auteurs was de vacht van de luiaard een nieuwe omgeving om interessante schimmels met medische toepassingen te ontdekken.
Je kunt je niet voorstellen dat een luiaard de achterkant van zijn hoofd probeert te likken
Maar ze overwogen ook de mogelijkheid dat deze microben de luiaards enig gezondheidsvoordeel opleveren. “Het zou me niet verbazen,” zegt Cliffe. “Luiaards zijn zo bizar, dat het volkomen realistisch is.”
Een ander artikel suggereerde dat luiaards in de landbouw zitten. Naast het huisvesten van schimmels, cultiveren ze algentuinen in hun pels, en deze “zeer verteerbare en vetrijke” algen vullen hun beperkte dieet aan.
Cliffe maakt korte metten met dit idee. “Luiaards verzorgen hun vacht niet met hun mond. Ze likken niet aan hun haar. Ze verzorgen met hun handen,” zegt ze. Bovendien concentreren de algen zich meestal rond de kop en de nek, waar de haren het langst zijn. “Je kunt je niet voorstellen dat een luiaard de achterkant van zijn hoofd probeert te likken.”
Voor Cliffe is de meest waarschijnlijke verklaring voor de interesse van de luiaard in algen en andere microben dat ze die gebruiken om hun vacht te camoufleren, en zich te verbergen voor die vervelende adelaars. “Luiaards in het wild zijn volledig groen en gaan op in het bladerdak.”
luiaards hebben nog een talent dat niet algemeen bekend is: zich vasthouden (en dan hebben we het niet over hun vermogen om zich aan bomen vast te klampen).
“Hun magen kunnen tot een derde van hun lichaamsgewicht wegen,” zegt Cliffe, meer dan het dubbele van wat verwacht wordt voor een dier van die grootte. Dit blijkt deel uit te maken van een ongewoon continentale spijsverteringsstrategie. In vergelijking met andere zoogdieren eet een luiaard relatief weinig, maar wat hij eet ondergaat een ongelooflijk moeizame reis door de darm van de luiaard; een studie uit de jaren 1970 registreerde de passage van voedsel van de mond naar de anus van een luiaard na meer dan 50 dagen (hier geciteerd).
Tegen de tijd dat het voedsel weer verschijnt, is de luiaard erin geslaagd om elke laatste voedingsstof eruit te halen. Wat overblijft, zegt Cliffe, is “slechts een taaie bal van zeer vezelige uitwerpselen.”
Rituele defecatie
De luiaard heeft een interessant toiletritueel dat aanleiding geeft tot veel gniffelarij. In plaats van in het bladerdak te gaan, zoals men zou kunnen veronderstellen, klimmen luiaards naar de grond om aan de voet van een boom een rituele dumpplaats te maken. Dit is een ongelooflijk riskante manoeuvre, waarbij de kans groot is dat deze dieren worden gepredeerd door grote katten zoals de jaguar. Gelukkig betekent hun indrukwekkende retentievermogen dat ze dit niet vaak hoeven te doen, meestal maar eens per week.
Maar waarom überhaupt de moeite nemen om naar de grond te gaan? Waarom deze vezelige klompjes niet als bommen loslaten?
Een interessante waarheid suggereert sterk dat het iets met seks te maken moet hebben. “Wanneer een vrouwtje in bronst is, zal zij elke dag naar de grond komen en naar het toilet gaan en dat gebeurt elke maand tussen acht en tien dagen,” zegt Cliffe. Gezien de hoeveelheid energie die dit vergt en het verhoogde risico om door een roofdier te worden opgemerkt, moet ze een goede reden hebben om dit te doen.
Zoals zo vaak het geval is in het dierenrijk, is seks de voor de hand liggende stimulans. Het achterlaten van een enorme stapel vezelige mest, lijkt het luiaard equivalent van het plaatsen van een persoonlijke advertentie. Een vrouwtje daalt af om mannetjes in de buurt in te lichten over haar voortplantingsstatus en komt tegelijkertijd alles te weten over degenen die haar zijn voorgegaan. Het is als speed dating zonder de speed.
Zeker, een gorgelende luiaard ziet eruit als een idioot. Maar de waarheid over luiaards is dat mensen er slecht in zijn geslaagd om uit te zoeken waarom ze doen wat ze doen. “Er zijn niet veel zoogdieren meer op de planeet die zo ongewoon zijn en waar we toch nog zo weinig van weten,” zegt Cliffe.
Tweetbare luiaardfeiten:
Een luiaard verplaatst zich op volle snelheid met 6 centimeter per seconde
De maag van een luiaard kan meer dan een derde van zijn lichaamsgewicht wegen
Een luiaard poept gewoonlijk maar eens in de 7 tot 10 dagen
Een luiaard kan er 50 dagen of meer over doen om zijn voedsel te verteren