Op 15 maart 44 v. Chr. vermoordde een groep Romeinse senatoren Julius Caesar terwijl hij op het podium zat tijdens een senaatsvergadering. De dictator viel bloedend dood neer uit 23 steekwonden voor de ontzette ogen van de rest van het huis. Het was iets na het middaguur op de Ides van maart, zoals de Romeinen het midden van de dag van de maand noemden. De toeschouwers wisten het nog niet, maar ze waren getuige van de laatste uren van de Romeinse Republiek. Maar wie had de schuld?
Zoals de lezers van William Shakespeare weten, wendde een stervende Caesar zich tot een van de moordenaars en veroordeelde hem met zijn laatste ademtocht. Het was Caesars vriend, Marcus Junius Brutus.
“Et tu, Brute?” – “Jij ook, Brutus?” is wat Shakespeare Caesar laat zeggen in de Tragedie van Julius Caesar. Behalve, Caesar heeft deze woorden nooit gezegd. En Brutus was noch zijn beste vriend, noch zijn grootste verrader, bij lange na niet.
De ergste verrader was een andere man: Decimus Junius Brutus Albinus. Decimus was een verre neef van Marcus Brutus. Omdat Shakespeare hem vrijwel buiten het verhaal laat, is Decimus de vergeten moordenaar. In feite was hij essentieel.
Shakespeare zet twee mannen aan het hoofd van het complot om Caesar te vermoorden, Brutus en Gaius Cassius Longinus (hij van de beroemde “magere en hongerige blik”). Shakespeare noemt Decimus, maar spelt zijn naam verkeerd als Decius en bagatelliseert zijn rol. Maar vaak over het hoofd geziene oude bronnen maken duidelijk dat Decimus een leider van de samenzwering was.
Brutus en andere samenzweerders na de moord op Julius Caesar. (Credit: Fototeca Gilardi/Getty Images)
Decimus stond dichter bij Caesar dan Brutus of Cassius. In feite verzetten zij zich tegen Caesar tijdens diens bloedige opkomst in een burgeroorlog. Pas toen hij de oorlog begon te winnen, liepen ze over naar zijn zaak. Caesar verleende Brutus en Cassius gratie en beloonde hen met politieke ambten, maar hij vertrouwde hen niet. Decimus was anders. Hij vocht altijd voor Caesar, nooit tegen hem, en daarom nam hij een plaats in in Caesars binnenste kring.
Decimus behoorde tot de Romeinse adel, de smalle elite die zowel over Rome als over een rijk van tientallen miljoenen mensen heerste. Zijn grootvader breidde de heerschappij van Rome uit tot aan de Atlantische Oceaan, in Spanje. Maar de vader van Decimus had een middelmatige carrière en zijn moeder hield zich bezig met revolutie. Toen kwam Caesar en bood Decimus de kans om de naam van zijn huis te herstellen.
Decimus was een soldaat in hart en nieren, opgeleid maar ruw en ambitieus, zoals blijkt uit zijn overgeleverde correspondentie. “Mijn soldaten hebben mijn vrijgevigheid en mijn moed ervaren,” schreef Decimus. “Ik voerde oorlog tegen de meest krijgshaftige volken, veroverde vele bolwerken en verwoestte vele plaatsen.” Hij deed dat allemaal, schreef hij, om indruk te maken op zijn mannen, om het publiek te dienen, en om zijn reputatie te bevorderen.
Decimus warmde zich aan Caesar, een groot bevelhebber en een oorlogsheld op de koop toe. Halverwege zijn twintiger jaren sloot Decimus zich aan bij Caesars troepen die vochten om Gallië (grofweg Frankrijk en België) aan het Romeinse rijk toe te voegen. Decimus won een belangrijke zeeslag bij Bretagne en diende samen met Caesar bij het beleg van Alesia (in het huidige Bourgondië) dat de overwinning van Rome in Gallië bezegelde.
Julius Caesar belegert Alesia, Gallië, 52 v.Chr. (Credit: The Print Collector/Print Collector/Getty Images)
Later probeerden zijn vijanden in de Romeinse senaat Caesar van zijn macht te beroven, maar hij vocht terug. Het werd een burgeroorlog en Decimus koos voor Caesar. Opnieuw behaalde Decimus een overwinning op zee, ditmaal op de Middellandse Zeekust van Gallië. Een dankbare Caesar benoemde Decimus tot waarnemend gouverneur van Gallië, terwijl Caesar zijn vijanden elders ging uitdagen. Na meer dan vier jaar van zware gevechten keerde Caesar in 45 v. Chr. triomfantelijk naar Rome terug, met Decimus aan zijn zijde. Waarom hief Decimus dan pas negen maanden later een dolk op tegen Caesar?
Vele Romeinen vreesden de macht die Caesar vergaarde. In theorie was Rome een constitutionele republiek. In de praktijk balanceerde Rome decennia lang op de rand van een militaire dictatuur. Caesar was Rome’s eerste dictator voor het leven, een koning in alles behalve naam. Hij nam zelfs een koningin als zijn minnares, Cleopatra van Egypte. In maart 44 v. Chr. woonde zij in Caesars villa aan de rand van Rome. Haar jonge zoon was, naar zij beweerde, een buitenechtelijk kind van Caesar. Dit alles was te veel voor Romeinse traditionalisten.
Maar eerder ambitie dan politiek principe keerde Decimus zich tegen Caesar. De brieven van Decimus suggereren een man die meer gaf om eer dan om vrijheid. Hij wilde de onderscheiding van een triomf of formele overwinningsparade in Rome, maar Caesar weigerde dit, hoewel hij het privilege aan mindere generaals verleende. Ongetwijfeld hield de dictator ervan zijn gunsten langzaam uit te delen om zijn mannen scherp te houden. Hij beloonde Decimus op andere manieren, maar de belediging bleef pijnlijk.
Dan was er de opkomst van Caesars jonge achterneef, Gaius Octavius, nog maar een tiener en geen soldaat maar een begaafd en sluw politicus. Decimus zal het niet leuk gevonden hebben dat Octavius hem in Caesars achting verdrong. Een andere mogelijke invloed op Decimus was zijn vrouw, die uit een familie kwam die tegen Caesar was.
In de winter van 44 v. Chr. was Cassius de initiatiefnemer van de samenzwering om Caesar te vermoorden. Evenals Decimus en Brutus behoorde Cassius tot de adel. Hij was een beroepsmilitair, zoals Decimus, maar ook een intellectueel, zoals Brutus. Cassius, een man van actie, inspireerde Brutus om in beweging te komen. Brutus was geen soldaat, maar hij was een filosoof en redenaar en zeer bewonderd in Rome. Ook Decimus sloot zich aan bij het complot, net als meer dan 60 vooraanstaande Romeinen.
De dood van Caesar, geschilderd door Jean-Léon Gerome. (Credit: Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images)
Als oude meester in hinderlagen had Cassius het plan kunnen bedenken om Caesar in de senaat te verrassen. Decimus echter liet het raderwerk draaien. Van alle samenzweerders had alleen hij het vertrouwen van Caesar. Caesar had Decimus zelfs aan zijn zijde tijdens een etentje de avond voor zijn moord. Op de ochtend van de Ides besloot Caesar plotseling niet naar de senaatsvergadering te gaan, waarschijnlijk vanwege geruchten over een samenzwering.
Het is niet helemaal waar dat een waarzegger Caesar waarschuwde om “Pas op voor de Ides van maart!” zoals Shakespeare zegt. In feite waarschuwde de waarzegger Caesar een maand eerder om op te passen voor een periode van 30 dagen die eindigde in de Ides van maart, dat wil zeggen, de tijd van 15 februari tot 15 maart. Maar de Ides was eindelijk aangebroken.
Toen ze hoorden dat Caesar thuis zou blijven, stuurden de samenzweerders Decimus naar Caesars huis om hem over te halen toch naar de senaatsvergadering te gaan. Decimus deed zijn werk. Hij bracht de dictator op andere gedachten en Caesar ging naar de vergadering, waar hij werd vermoord.
VIDEO: Julius Caesar: De Romeinse leider Julius Caesar werd 23 keer gestoken door een menigte muitende senatoren in 44 v. Chr. Zou hij het lang genoeg hebben overleefd om zijn beroemde laatste woorden uit te spreken?
Daarna verschafte Decimus de moordenaars veiligheid. Hij bezat een groep gladiatoren die ook als privé-politie fungeerden. Zij escorteerden de moordenaars naar de Capitolijnse heuvel en bewaakten de perimeter tijdens de spannende dagen die volgden.
In eerste instantie steunde het Romeinse volk de moordenaars als verdedigers van de grondwettelijke vrijheid, maar zij veranderden van gedachten toen zij de kracht van Caesars aanhangers zagen. Decimus werd in het bijzonder bekritiseerd omdat zijn nabijheid tot Caesar zijn verraad des te erger deed lijken.
Decimus verliet Rome spoedig om een leger in Noord-Italië te leiden en te verdedigen wat hij zag als de zaak van de republiek. Hoewel hij sterk begon, was hij Octavius te slim af. Octavius, in Caesars testament aangeduid als Caesars erfgenaam en geadopteerde zoon, sloot zich eerst aan bij Decimus en keerde zich vervolgens tegen hem. Anderhalf jaar na de Ides van maart werd Decimus door zijn soldaten in de steek gelaten, door zijn vijanden gevangen genomen en terechtgesteld. Een jaar later verloren Brutus en Cassius een veldslag en pleegden zelfmoord. Octavius daarentegen zette zijn bloedige opmars naar de macht voort, en werd uiteindelijk de eerste keizer van Rome. Uiteindelijk kreeg hij de naam Augustus.
Als Decimus zo belangrijk was bij de moord op Caesar, waarom is hij dan niet bekender? Gedeeltelijk omdat Brutus de gunstige publiciteit monopoliseerde. Zijn vrienden en familie poetsten zijn imago op in publicaties na zijn dood. Latere Romeinen keken met bewondering terug op Brutus en legden de basis voor Shakespeare’s lofrede op Brutus als “de nobelste Romein van allen.”
Niet zo Decimus. In tegenstelling tot Brutus, was Decimus geen woordensmid, noch had hij bewonderaars met literaire flair om zijn verhaal te vertellen. Toch komt zijn rol voor in bepaalde minder bekende oude verslagen. Hoewel Shakespeare er weinig gebruik van heeft gemaakt, zijn ze toch bewaard gebleven. En zo kunnen we het verhaal van Caesars vergeten moordenaar achterhalen.
Barry Strauss doceert geschiedenis aan de Cornell University. Hij is auteur van The Death of Caesar: the Story of History’s Most Famous Assassination.