De soorten die de wereld dit decennium verloor

De Rabbs’ franje-been-boomkikker was anders dan enige andere soort op de planeet Aarde. De kikker, die alleen in de bossen van Panama leeft, had enorm charismatische bruine ogen, en voeten die zo groot waren dat ze er cartoonachtig uitzagen. Maar wat de kikker echt speciaal maakte, was de manier waarop hij voor zijn kikkervisjes zorgde.

De Rabbs’ was de enige bekende kikker ter wereld waar de kikkervisjes het letterlijke vlees van de rug van hun vader aten om hun eerste levensdagen te overleven. Dat is juist: Vaders konden hun kroost voeden met hun eigen vlees.

Je kunt het zien als een slimme uitvinding, gedaan door de evolutie. De natuur zit vol met deze eigenaardigheden van overleven, die honderdduizenden, zo niet miljoenen jaren kunnen duren om te evolueren.

Maar in 2016 stierf de allerlaatste bekende Rabbs ‘boomkikker in een Atlanta Zoo. En met de dood van de laatste – een mannetje, bijgenaamd Toughie – werd alle biologische machinerie die met de kikker meekwam van de aardbodem weggevaagd.

Het verlies van deze boomkikker was één piepklein hoofdstuk in een van de belangrijkste milieuverhalen van het decennium: De grote biodiversiteit van de aarde neemt zo snel af dat we ons nu in een uitstervingscrisis bevinden.

In de afgelopen tien jaar zijn 467 soorten uitgestorven verklaard (hoewel ze in de decennia daarvoor misschien al waren uitgestorven), volgens de wereldwijde autoriteit op het gebied van de beschermingsstatus van soorten, de International Union for Conservation of Nature, of IUCN. Andere zijn aan de rand van de afgrond gebracht en nog meer zien hun populatieaantallen ernstig afnemen.

Tegzelfdertijd hebben wetenschappers “een veel beter idee gekregen van hoeveel soorten we verliezen, waar we ze verliezen, en we hebben een beter idee van hoe goed we ze beschermen,” zegt Stuart Pimm, een professor in conservatie-ecologie aan Duke.

Een paar jaar geleden wilde een team van onderzoekers in Europa het antwoord op een eenvoudige vraag te weten komen: Hoe lang zou het duren voor de evolutie om de 300 zoogdiersoorten te vervangen die zijn uitgestorven in de tijd dat de mens op aarde rondloopt? Hun antwoord: 3 tot 7 miljoen jaar. Wij hebben al schade aangericht die langer kan duren dan wij. En dat zijn alleen nog maar de zoogdieren.

In totaal schat het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services van de VN dat wel 1 miljoen soorten nu met uitsterven worden bedreigd als we niets doen om ze te redden; dat aantal omvat 40 procent van alle amfibiesoorten, 33 procent van de koralen, en ongeveer 10 procent van de insecten.

Maar het is niet allemaal deprimerend. We kunnen nog steeds handelen. We kennen de oorzaken van de crisis. En we kennen oplossingen die kunnen werken: namelijk natuurbehoud.

“Elke soort op deze planeet had het recht om hier te zijn,” vertelde Joseph Mendelson, de directeur onderzoek van Zoo Atlanta, die Toughie huisvestte, me na zijn dood, en met veel droefheid. “Onze activiteiten en ons egoïsme zijn hen aan het uitroeien.”

Enkele van de soorten die we dit decennium zijn kwijtgeraakt, of bijna zijn uitgestorven: een dolfijn op de rand van de afgrond, een knaagdier verloren door klimaatverandering

Ik heb contact opgenomen met de IUCN, met de vraag of zij een lijst kunnen maken van alle soorten die in het afgelopen decennium zijn uitgestorven, volgens de gegevens. Ze herinnerden me eraan dat het moeilijk is om een einddatum voor een soort vast te stellen. Sommige soorten waarvan men dacht dat ze verloren waren, worden pas jaren later ontdekt. Veel van de soorten die in het afgelopen decennium als uitgestorven zijn vermeld, zijn misschien in de decennia daarvoor al uitgestorven.

Het werk om de gezondheid van wildpopulaties te documenteren is vaak langzaam en vervelend, en vergt reizen naar enkele van de meest afgelegen plaatsen op aarde.

De IUCN vermeldt de Rabbskikker als “kritisch bedreigd, mogelijk uitgestorven”, wat een lichte hoop weerspiegelt dat er misschien nog een paar rondhuppelen in de wildernis van Panama.

Een andere soort op de lijst van 467 uitgestorven soorten is de Bramble Cay melomys, waarvan wordt aangenomen dat het het eerste zoogdier is dat is uitgestorven als gevolg van klimaatverandering. Dit knaagdier leefde op een eiland voor de kust van Australië, en werd voor het laatst gezien in 2009. Men gelooft dat de stijgende zeeën hebben bijgedragen aan de ondergang. De Bramble Cay, waar de soort leefde, ligt slechts drie meter boven de zeespiegel. Door de stijging van de zeespiegel kwamen inundatiegebeurtenissen op het kleine eiland vaker voor, waardoor planten doodgingen, waardoor de melomys geen beschutting meer hadden.

En hier is een Hawaïaanse boomslak genaamd achatinella apexfulva, waarvan het laatste individu in januari 2019 in gevangenschap stierf. Hij was 14 jaar oud. (Ik wist ook niet dat slakken zo oud konden worden.) “Er waren ooit tientallen soorten boomslakken op Oahu, die bijna allemaal zeer mooie en in sommige gevallen sierlijke schelpen hadden,” zegt Noah Greenwald, de directeur bedreigde soorten van het Center for Biological Diversity. “Velen zijn uitgestorven en bijna allemaal zijn ze zeer zeldzaam geworden als gevolg van vernietiging van habitats.”

“Vaak zijn het de kleine wezens die we verliezen,” zegt hij, zoals de vele soorten mosselen die vroeger de rivieren van het zuidoosten van de Verenigde Staten bewoonden, elk geëvolueerd om een bepaalde vis als prooi binnen te lokken, of de insecten van de regenwouden van Puerto Rico.

Andere soorten zijn dit afgelopen decennium aan de rand van de afgrond gebracht. Dit is het decennium dat de onderste 48 staten hun laatste kariboe verloren, en dat de kuddes verder naar het noorden in Canada met miljoenen zijn geslonken.

In Afrika zijn er momenteel slechts twee overlevende noordelijke witte neushoorns, en ze leven in gevangenschap. Het zijn beide vrouwtjes, die te oud zijn om zich voort te planten. Het laatste mannetje stierf in 2018.

In de Golf van Californië is de vaquita bruinvissoort in het afgelopen decennium afgenomen tot een waarschijnlijke 12 individuen. In 1997 waren het er nog 600. Het is onduidelijk of de resterende vaquita’s het volgende decennium zullen overleven.

Soorten sterven waarschijnlijk al uit voordat ze zijn ontdekt

Gebaseerd op analyse van het fossielenbestand – de diepe tijdscapsule die de geschiedenis van het leven op aarde vertelt – sterven soorten op de planeet aarde gemiddeld uit met een snelheid van .1 per miljoen soorten, per jaar. Dus als er 10 miljoen soorten op de planeet Aarde zijn, zou je verwachten dat er elk jaar één soort uitsterft. Dat wil zeggen, voordat de mens de boel begon te verzieken.

In een paper uit 2014 concludeerden Pimm en collega’s dat soorten nu uitsterven met een snelheid die 1.000 keer hoger ligt dan dat: Er zijn nu 100 waarschijnlijke uitstervingen per miljoen soorten per jaar.

En wat ook tragisch is, is dat wetenschappers nog niet eens alle soorten van de planeet aarde hebben geregistreerd. Er zijn waarschijnlijk zo’n 8 of 9 miljoen soorten op aarde, en we hebben er iets meer dan een miljoen gecatalogiseerd.

Dat betekent dat soorten waarschijnlijk al uitgestorven zijn voordat de mens ze ontdekt heeft. De Rabbs’ kikker werd ontdekt in 2005, slechts 11 jaar voordat de laatst bekende stierf. Onder iets andere omstandigheden zouden we nooit hebben geweten van zijn vermogen om zijn nakomelingen te voeden met zijn letterlijke vlees.

Het zijn niet alleen dieren. Planten worden ook van de aardbodem weggevaagd. Een recent onderzoek schatte dat sinds 1750 naar schatting 571 plantensoorten zijn uitgeroeid.

De 5 hoofdoorzaken van de biodiversiteitscrisis

Waarom hebben we deze biodiversiteitscrisis? In mei heeft het VN-rapport over biodiversiteit de crisis onderverdeeld in vijf hoofdfactoren. U zult zien dat de biodiversiteitscrisis weliswaar verband houdt met, en wordt gevoed door, de klimaatcrisis, maar er ook los van staat.

1. Veranderingen in land- en zeegebruik. Het gebied van de wereld dat onveranderd en onaangetast is door de mens wordt steeds kleiner. En als het krimpt, is er ook ruimte voor de natuur. Volgens het rapport is een derde van het land in de wereld momenteel gereserveerd voor landbouw of veeteelt. Ongeveer 100 miljoen hectare (een hectare is 10.000 vierkante meter, of ongeveer 2,47 acres) tropisch woud verdween tussen 1980 en 2000.
2. Directe exploitatie van organismen. We hebben het hier over jacht en stroperij.
3. Klimaatverandering, die de ontberingen voor soorten op zoveel manieren vergroot, van de ijsberen op de Noordpool die ijs verliezen om op te jagen tot het feit dat wanneer oceaanwateren opwarmen, zij niet zoveel zuurstof kunnen vasthouden of zoveel leven kunnen ondersteunen.
4. Verontreiniging. Denk aan de enorme hoeveelheid plastic die elk jaar in de oceaan terechtkomt.
5. Invasieve uitheemse soorten. Door een geglobaliseerde wereld kunnen soorten van het ene continent naar het andere verhuizen, waar ze geen natuurlijke vijanden hebben, en het milieu overheersen.

De uitdaging voor de jaren 2020

De biodiversiteit is gerelateerd aan, en verbonden met, klimaatverandering. Maar de gevolgen zijn anders, en aantoonbaar, meer permanent.

“De kwaliteit van ons bestaan is direct verweven met biodiversiteit,” zegt Greenwald. Veel van onze medicijnen zijn afkomstig van planten. Al ons voedsel is afkomstig van leven, in de een of andere vorm. Ecosystemen voorzien ons van schone lucht en schoon water. En wanneer soorten verdwijnen, brokkelen ecosystemen af. “Het is behoorlijk alarmerend dat het uitsterven versnelt, en iedereen zou zich zorgen moeten maken,” zegt hij.

En we kunnen er nog steeds aan werken om ze te behouden. De vraag die Pimm stelt voor de jaren 2020: “Willen we onze kinderen en kleinkinderen vertellen dat beren en leeuwen en tijgers en allerlei andere dingen niet meer onder ons zijn omdat we ze tot uitsterven hebben geduwd?”

Pimms zegt dat een deel van de reden waarom soorten tegenwoordig beter in de gaten worden gehouden dan vroeger, te danken is aan smartphone-apps zoals eBird en iNaturalist, die je kunt gebruiken om te helpen bij het opsporen en beschermen van soorten waar je woont.

Het is ook belangrijk om te onthouden: Behoud werkt. Pimm en anderen hebben als doel om de helft van het land en de zeeën van de aarde uitsluitend voor de natuur te reserveren. Dat is ambitieus, vooral gezien de tegenslagen, zoals de steeds snellere ontbossing van het Amazone regenwoud. Maar we weten dat soorten kunnen worden gered, omdat het al eerder is gedaan.

In de VS wordt de Endangered Species Act toegeschreven aan het herstel van de zeearend, de grizzlybeer en de bultrugwalvis, om er maar een paar te noemen. Volgens de Amerikaanse Fish and Wildlife Service heeft de wet het “uitsterven van 99 procent van de beschermde soorten voorkomen.”

“We willen de hoop niet opgeven,” zegt Pimms. “We moeten meer habitats over de hele wereld beschermen, we moeten meer nationale parken en meer beschermde gebieden instellen.”