De geschiedenis van het Swastika

De oorsprong van het Swastika

Het woord swastika komt van het Sanskriet svastika, dat “geluk” of “welzijn” betekent. Het motief (een gehaakt kruis) schijnt reeds 7000 jaar geleden voor het eerst in Eurazië te zijn gebruikt, misschien om de beweging van de zon door de hemel voor te stellen. Tot op de dag van vandaag is het een heilig symbool in het hindoeïsme, boeddhisme, jainisme en odinisme. Het wordt vaak gezien op tempels of huizen in India of Indonesië. Hakenkruizen hebben ook een oude geschiedenis in Europa en komen voor op artefacten van voorchristelijke Europese culturen.

Zijn “ontdekking” en betekenissen in het moderne Europa

Het symbool beleefde een opleving in de negentiende eeuw, als gevolg van een groeiende Europese belangstelling voor de oude beschavingen van het Nabije Oosten en India. Tijdens zijn uitgebreide opgravingen ontdekte de Duitse archeoloog Heinrich Schliemann het gehaakte kruis op de plaats van het oude Troje. Hij bracht het in verband met soortgelijke vormen die in Duitsland op aardewerk waren gevonden en speculeerde dat het een “belangrijk religieus symbool van onze verre voorouders” was. Andere Europese geleerden en denkers brachten het symbool in verband met een gedeelde Arische cultuur die Europa en Azië overspande.

In het begin van de twintigste eeuw werd het hakenkruis veel gebruikt in Europa. Het had talrijke betekenissen, waarvan de meest voorkomende een symbool van geluk en auspiciousness was.

De toe-eigening van het hakenkruis als nazi-symbool

Het werk van Europese taalkundigen en andere geleerden werd echter overgenomen door racistische groeperingen, voor wie het hakenkruis een symbool was van “Arische identiteit” en Duitse nationalistische trots. Dit vermoeden van Arische culturele afstamming van het Duitse volk is waarschijnlijk een van de belangrijkste redenen waarom de nazi-partij in 1920 formeel het hakenkruis of Hakenkreuz (Ger., gehaakt kruis) als haar symbool aannam.

De nazi-partij was niet de enige partij die het hakenkruis in Duitsland gebruikte. Na de Eerste Wereldoorlog namen een aantal extreem-rechtse nationalistische bewegingen het hakenkruis over. Als symbool werd het geassocieerd met het idee van een raciaal “zuivere” staat. Tegen de tijd dat de nazi’s de controle over Duitsland kregen, waren de connotaties van het hakenkruis voorgoed veranderd.

In Mein Kampf, schreef Adolf Hitler:

“Ikzelf had intussen, na ontelbare pogingen, een definitieve vorm vastgelegd; een vlag met een rode achtergrond, een witte schijf, en een zwart hakenkruis in het midden. Na lang proberen vond ik ook een definitieve verhouding tussen de grootte van de vlag en de grootte van de witte schijf, evenals de vorm en dikte van het hakenkruis.”

Het kleurenschema voor de nazi-vlag was opzettelijk gebaseerd op de kleuren van de vlag van Keizerlijk Duitsland (1871-1918), die nog steeds weerklank vond bij veel Duitsers die de democratie en de Weimar-republiek verwierpen. De kleurencombinatie met het hakenkruis zorgde voor een krachtig logo, een handelsmerk dat onuitwisbaar verbonden werd met de nazi-partij. De meeste politieke partijen in democratisch Duitsland hadden geen politiek logo; de Communistische Partij en de Nazi Partij waren uitzonderingen.

Het hakenkruis werd het meest herkenbare symbool van de nazi-propaganda en verscheen op de vlag waarnaar Hitler verwees in Mein Kampf, maar ook op verkiezingsposters, armbanden, medaillons, en badges voor militaire en andere organisaties. Het hakenkruis was een krachtig symbool, bedoeld om de Ariërs trots te maken, maar het joden en anderen die als vijanden van nazi-Duitsland werden beschouwd, ook angst aan te jagen.

Nazi-symbool: Het hakenkruis in het Derde Rijk

Kort na zijn machtsovername in 1933 verving Hitlers regime de grondwettelijk voorgeschreven zwart-rood-gouden vlag van de Weimar Republiek, die verbonden was geweest met de democratische tradities van Duitsland. Op 12 maart 1933 vaardigden President Paul von Hindenburg en Adolf Hitler een decreet uit waarin werd bepaald dat voortaan de oude Duitse Keizerlijke vlag (zwart-wit-rood) samen met de hakenkruisvlag moest worden gevlogen. “Deze vlaggen”, zo luidde het decreet, “verbinden het roemrijke verleden van het Duitse Rijk met de krachtige wedergeboorte van de Duitse natie. Samen belichamen zij de macht van de staat en de innerlijke solidariteit van de nationale kringen van het Duitse volk!”

Twee maanden later, op 19 mei 1933, verbood de nazi-regering dat de “symbolen van de Duitse geschiedenis, van de Duitse staat en van de nationale revolutie in het openbaar werden gebruikt op een wijze die het gevoel van waardigheid van deze symbolen zou kunnen aantasten”. De wetgeving was bedoeld om te voorkomen dat particuliere adverteerders, bedrijven en anderen het hakenkruis en andere nazi-symbolen of afbeeldingen gebruikten bij de marketing van hun commerciële goederen en diensten zonder de goedkeuring van het regime. Op dat moment werd de Duitse markt overspoeld met producten – waaronder koffie, sigaretten en gebak – waarop hakenkruizen, Hitlers gezicht of andere symbolen waren afgebeeld. De nieuwe wet onderwierp de producenten van ongeoorloofde producten aan strafvervolging.

De vlag van het Reich en de Neurenberger rassenwetten

Tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de nazi-partij in Neurenberg in september 1935, nam de Duitse regering nieuwe wetgeving aan om de Duitse Joden nog meer van hun rechten te ontdoen. Een van de zogenaamde Neurenberger rassenwetten was de Rijksvlagwet (15 september 1935), die verklaarde dat de hakenkruisvlag voortaan de officiële nationale vlag van het Duitse Rijk zou zijn. Diezelfde dag nam de regering de Wet ter Bescherming van Duits Bloed en Duitse Eer aan, die huwelijken en seksuele relaties tussen burgers van “Duits of verwant bloed” en Joden verbood. Verder werd bepaald dat het Joden verboden was de nieuwe Duitse vlag (het hakenkruis) te hijsen en de nationale kleuren te tonen.

De impuls voor de Rijksvlagwet was de woede van het naziregime over de gebeurtenissen in New York in de zomer en herfst van 1935. Op 26 juli verzamelden enkele honderden anti-Nazi demonstranten zich rond het Duitse passagiersschip, de SS Bremen, dat toen bij de pier van New York aangemeerd lag om te protesteren tegen de recente anti-Joodse incidenten in Berlijn. Een groep demonstranten rukte het hakenkruisvaandel van de boeg van het schip en gooide het in de rivier. De politie van New York arresteerde een aantal van de demonstranten. De Duitse regering diende onmiddellijk een formeel protest in bij de Amerikaanse autoriteiten.

In reactie op een rechterlijke uitspraak die de meeste beklaagden vrijpleitte, nam de nazi-regering de Reichsvlaggenwet aan.

Naoorlogse verboden op het gebruik van het hakenkruis en culturele controverses

Na de nederlaag van nazi-Duitsland in 1945 verklaarden de geallieerde regeringen de nazi-organisaties vogelvrij. Hun symbolen en propaganda werden verwijderd en de verdere verspreiding ervan strafbaar gesteld. Latere Duitse regeringen handhaafden het verbod op nazi-symbolen en -propaganda, met inbegrip van het hakenkruis. Tegenwoordig is het in Duitsland en andere Europese staten bij wet verboden nazisymbolen in het openbaar te tonen, ook op het Internet, en individuen die dergelijke voorwaarden overtreden, worden strafrechtelijk vervolgd.

In de Verenigde Staten is het legaal nazisymbolen en propaganda te tonen vanwege de tradities en wetten van het land ter bescherming van de vrijheid van meningsuiting.

Op verschillende momenten en in verschillende naties is het hakenkruis een controversieel cultureel icoon geworden. Sommige motorbendes in de Verenigde Staten droegen vanaf de jaren 1950 nazi-insignes om hun outlaw-karakter te benadrukken. In de late jaren 1970, sommige punk rock artiesten en enthousiastelingen openlijk toonde het hakenkruis als een symbool van jeugdige rebellie tegen de status quo.

Soms krijgen nazi-symbolen neutrale of zelfs positieve connotaties in landen die weinig of geen verband houden met de geschiedenis van nazi-ideologie en massamoord. Het hakenkruis als symbool van het nazisme, andere nazi-tekens, en zelfs de figuur van Adolf Hitler hebben een nieuw leven gekregen in sommige landen, waar ze nationale eenheid, kracht, discipline, antikolonialisme en recht en orde zijn gaan betekenen. Symbolen zoals het hakenkruis hebben een lange geschiedenis. Om misverstanden en verkeerd gebruik te voorkomen, moeten mensen de context en het gebruik van nazi-symbolen en symbolen in het algemeen in het verleden in overweging nemen.