Stress en angst horen bij het doormaken van een pandemie. Een manier om de opgekropte frustratie te verlichten? Vloeken. Studies suggereren dat er geest-lichaamsvoordelen zijn aan het laten vliegen van die vloekwoorden.
In het Engels worden veel scheldwoorden en -zinnen in verband gebracht met seks en religie. Maar in de Nederlandse taal zijn veel godslasteringen en scheldwoorden afgeleid van ziekte. In Nederland zou je tegen iemand die je echt niet mag, kunnen zeggen: optyfen of “tyfus af”. Sommige hypothesen suggereren dat de profane traditie haar wortels heeft in het protestantisme van de 16e eeuw.
Martin van der Meulen is een Nederlandse taalkundige en de co-auteur van het boek “Het Groot Nederlands Vloekboek”, wat ruwweg vertaald “Het Grote Nederlandse Vloekboek” betekent. Meulen sprak met Marco Werman van The World over hoe ziektewoordenschat zijn weg vond naar Nederlandse vloeken.
- Marco Werman: Martin, geef ons enkele andere voorbeelden van Nederlandse godslasteringen of scheldwoorden die geworteld zijn in ziekte.
- In welke context heb je het Nederlandse woord voor corona of coronavirus al eens gehoord? Hoe zou iemand het gebruiken?
- Dus hoe is dit gebeurd? Wat is de geschiedenis?
- Hoe gebruikelijk zijn deze ziekte-vervloekzinnen vandaag de dag echter in Nederland?
- De Engelse taal kende vroeger woorden of uitdrukkingen die verband hielden met ziekte. Er is Shakespeare’s “a pox on both your houses,” maar niemand zou dat vandaag de dag nog zeggen. Ik weet dat u een Nederlandse taalkundige bent, maar weet u wanneer de Engelse taal haar scheldwoorden heeft verplaatst van ziekenthema’s naar seks en religie?
- Wat is je favoriete Nederlandse scheldwoord?
- Hoe zou je het in een zin gebruiken?
Marco Werman: Martin, geef ons enkele andere voorbeelden van Nederlandse godslasteringen of scheldwoorden die geworteld zijn in ziekte.
Marten van der Meulen: Als je bijvoorbeeld je teen stoot, kun je van alles zeggen, van kanker, dus dat is kanker, tot tering, dus dat is tuberculose, denk ik. En we zien tegenwoordig zelfs een beetje corona binnenkomen.
Verband: Waarom je mensen met de namen Lenin, Stalin en Krushchev aantreft op de wegen van Kerala, India
Zo is er een constructie in het Nederlands, die is, krijg de en dan de ziekte. Dus dat is ruwweg vertaald als “Ik hoop dat je deze of gene ziekte krijgt”. En ik heb het gezien op Twitter, die eeuwige beerput. Ja. Mensen gebruiken het.
Dus hoe is dit gebeurd? Wat is de geschiedenis?
Er zijn een paar hypotheses over. De basishypothese is dat we het niet echt weten, omdat we maar heel weinig, heel weinig bronnen hebben uit de 15e, 16e eeuw waarin mensen daadwerkelijk scheldwoorden gebruiken. Maar wat we op dit moment denken is dat het verband houdt met de opkomst van het calvinisme, een soort protestantisme, waarbij de nadruk in het leven van de mensen verschoof van leven voor het hiernamaals naar leven voor het leven nu. En dat leidde natuurlijk tot een vermindering van de kracht van “Godverdomme.” Omdat, natuurlijk, de verdoemenis voor het hiernamaals is. En ze wenden zich tot ziekte.
Maarten Luther hervormde niet alleen de kerk, hij hervormde ook de Duitse taal
Hoe gebruikelijk zijn deze ziekte-vervloekzinnen vandaag de dag echter in Nederland?
Dus vooral in de westelijke delen van Nederland – dus dat is het verstedelijkte Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, meestal – is het relatief wijdverbreid, vooral onder jongere mannen. Buiten deze gebieden lijkt het minder in gebruik te zijn. Het is belangrijk om op dit punt te benadrukken dat, hoewel het in het Nederlands wordt gebruikt, het zeker een element is dat alleen in Nederland wordt gebruikt. Dus in België en in Vlaanderen, waar ook Nederlands wordt gesproken, is het ongehoord om een ziektevloekwoord te gebruiken.
Relatie: Waar komt taal vandaan?
De Engelse taal kende vroeger woorden of uitdrukkingen die verband hielden met ziekte. Er is Shakespeare’s “a pox on both your houses,” maar niemand zou dat vandaag de dag nog zeggen. Ik weet dat u een Nederlandse taalkundige bent, maar weet u wanneer de Engelse taal haar scheldwoorden heeft verplaatst van ziekenthema’s naar seks en religie?
Ik ben niet zo goed thuis in mijn Shakespeariaanse scheldwoorden. Maar wat ik zou zeggen is dat het niet alleen het Nederlands is dat uitdrukkingen kent waarin ziektes voorkomen. Er zijn andere talen die ook dergelijke ziekte-uitdrukkingen hebben – bijvoorbeeld Thais en Koreaans en Pools en Deens. Maar het verschil is gewoon de enorme hoeveelheid. Dus in het Nederlands hebben we zo’n rijk vloekvocabulaire dan de meeste andere talen. Ik denk dat het misschien zo is geweest dat – vooral met de pest – dit een van die woorden is geweest die naast andere woorden meer werden gebruikt.
Verband: Als een Amerikaan ‘sure’ zegt tegen een Brit, betekent dat dan ja of nee?
Wat is je favoriete Nederlandse scheldwoord?
Tijdens het schrijven van het boek hebben we ook gekeken naar enkele plantennamen die als scheldwoord worden gebruikt. En eigenlijk zijn plantennamen in het Nederlands daar heel nuttig voor. Dus wat je van een vloek wilt, zijn een paar plosieve klanken, toch? Dus p, t, en k. En er is een soort tulp, het wordt ruwweg vertaald als een bostulp – heel toepasselijk natuurlijk voor het Nederlands – die wordt uitgesproken als bostulp.
Hoe zou je het in een zin gebruiken?
Je kunt het tegen iemand zeggen. Dus, je kunt bijvoorbeeld zeggen dat iemand een idioot is. Dus, je bent zo’n bostulp, hoewel voor zover ik weet, ben ik de enige die het tot nu toe gebruikt.
Dit interview is bewerkt en ingekort voor de duidelijkheid.