U-576: Leven en dood op een Duitse U-boot uit de Tweede Wereldoorlog
Door Debi Blaney – NOAA Office of Ocean Exploration and Research
September 4, 2016
Duitse U-boot U-576 en bemanning. “Onderzeebootbemanningen hebben het niet gemakkelijk om hun dagelijks brood te verdienen. Het is het meest ongemakkelijke en Spartaanse leven, en het werk is vaak zeer eentonig. Maar de matroos verdraagt dit met grimmige humor.” Jacht in de Atlantische Oceaan door H. Busch. Afbeelding met dank aan Ed Caram Collection. Download grotere versie (jpg, 78 KB).
De Duitse marine was een kracht om rekening mee te houden tijdens de Tweede Wereldoorlog (WWII). Duitse onderzeeërs – of unterwasser boten (U-boten) – waren op een missie om koopvaardijschepen te vernietigen die voorraden vervoerden naar geallieerde strijdkrachten om hun oorlogsinspanningen te belemmeren. Geholpen door inlichtingen over de locatie, bestemming en snelheid van koopvaardijschepen, zochten de U-boten de zeeën af naar slachtoffers.
Kapitӓnleutnant Hans-Dieter Heinicke, commandant van de U-576 (links) in gesprek met de militaire leiding. “De commandant is het brein en de ogen van de hele bemanning. Hij draagt de enige verantwoordelijkheid en het volle gewicht van de missie, de beslissingen en de acties. Hij is de enige op de onderzeeër die zich bewust is van het grote geheel; de anderen volgen slechts blindelings en plichtsgetrouw, het uitvoeren van strak gecontroleerde taken, wat die taak ook moge zijn. De commandant alleen leidt.” Jacht in de Atlantische Oceaan door H. Busch. Afbeelding met dank aan Ed Caram Collection. Download image (jpg, 65 KB).
Soms waren ze georganiseerd in zogenaamde “wolf packs” en jaagden ze in groepen in de Noord-Atlantische wateren. Andere keren, in geografisch verspreide gebieden waar wolf packs niet haalbaar waren, jaagde een U-boot op zichzelf.
U-576 op zee. “De commandant kan volledig vertrouwen op zijn bemanning en hun vermogen om elke denkbare situatie te bestrijden. Elke beweging is gerepeteerd; op elke mogelijke gebeurtenis is voorbereid.” Jacht in de Atlantische Oceaan door H. Busch. Afbeelding met dank aan Ed Caram Collection. Download grotere versie (jpg, 192 KB).
Wanneer een U-boot een doel zag, was het niet ongewoon om vijandelijke schepen dagenlang te volgen terwijl de onderzeeër versterkingen opriep voor een grote, gecoördineerde aanval. Uitgerust met dekgeschut en torpedo’s, kon de aanval gebeuren vanaf de oppervlakte of van onder water, afhankelijk van de omstandigheden. Als de U-boot aan de oppervlakte was, kon de bemanning de schade die zij had toegebracht visueel beoordelen, alvorens terug onder water te duiken om beschermd te blijven tegen een tegenaanval.
Korte rapporten van de U-boten aan hun hoofdkwartier aan land gaven verslag van hun successen, gemeten in de hoeveelheid vijandelijke tonnage die zij naar de bodem van de oceaan konden sturen.
Bemanning van U-576 op wacht in de conning toren. “De mannen van de grijze boten kwamen uit alle delen van het Reich samen om één kleurrijk Duits geheel te vormen, met elkaar verbonden en synchroon werkend. Onze bemanningen zijn als de zwaard zwaaiende broederschappen van het Viking tijdperk.” Jacht in de Atlantische Oceaan door H. Busch. Afbeelding met dank aan Ed Caram Collection. Download grotere versie (jpg, 3.0 MB).
U-576 was een Duitse U-boot gebouwd in 1940 en het jaar daarop te water gelaten onder commando van Kapitӓnleutnant Hans-Dieter Heinicke. Heinicke en zijn 45-koppige bemanning gingen op vier patrouilles als onderdeel van het zevende U-boot flottielje gestationeerd in St. Nazaire, Frankrijk, maar ze brachten geen vijandelijke schepen tot zinken tijdens hun eerste twee patrouilles voor de kusten van Rusland, Ierland en Engeland. Ze hadden echter meer succes toen ze de Atlantische Oceaan werden overgestoken om te jagen in de wateren voor de kust van Noord-Amerika vanaf januari 1942.
U-576 maakte deel uit van de eerste golf van 16 U-boten die werden uitgezonden om koopvaardijschepen aan te vallen in de buurt van de Canadese en de Amerikaanse kusten. In februari 1942, op haar derde patrouille, bracht U-576 haar eerste schip tot zinken, het 6.900 ton metende onbegeleide Britse vrachtschip Empire Spring, 50 mijl van Sable Island. Op haar vierde patrouille in april van datzelfde jaar bracht U-576 nog twee schepen tot zinken, het 5.000 ton metende Amerikaanse koopvaardijschip Pipestone County en het 1.300 ton metende Noorse vrachtschip Taborfell.
U-576 bemanningsleden. “Ze zijn op een ruwe manier, tevreden met hun lot, en trots op hun werk.” Jacht in de Atlantische Oceaan door H. Busch. Afbeelding met dank aan Ed Caram Collection. Download grotere versie (jpg, 1.7 MB).
Reinhard Hardegen, herinnert zich in zijn boek On Combat Station! U-Boat Engagement Against England and America hoe het voelde om in deze tijd een Duitse U-boot commandant te zijn: “We moesten als eerste gezanten naar Amerika varen om een flink aantal koopvaardijschepen in verschillende havens allemaal tegelijk te treffen. Dat waren onze orders. Als U-boot commandant had ik van niets spannenders kunnen dromen, het was nieuw terrein voor mij. We wisten dat er veel op het spel stond bij deze eerste aanval op Amerika; we moesten de eerste aanval goed doen. Hoe sterker de treffer was, hoe meer effect het zou hebben.” Hardegens orders bevatten een strijdkreet: “Raak ze alsof je op een trommel slaat. Aanvallen! Laat ze zinken! Je mag niet met lege handen thuiskomen.” Het resulterende offensief werd bekend als Operatie Drumbeat (Operatie Paukenschlag).
Diagram (boven) en sonarbeeld (onder) van U-576. Afbeelding met dank aan NOAA. Download grotere versie (jpg, 1.1 MB).
Vele weken op zee volgden voor de bemanning van de U-576 en andere U-boten. Hoewel er geen persoonlijke details van individuele matrozen aan boord van de U-576 bekend zijn, geeft Harald Busch, een andere Duitse U-boot commandant, levendige beschrijvingen van hoe het leven aan boord van een onderzeeër tijdens Operatie Drumbeat was in Hunt in de Atlantische Oceaan: “Het meest opvallende wanneer men voor het eerst op zee is op een onderzeeër met oorlogservaring, is het nuchtere besef van de moeilijkheid van het dagelijks leven aan boord: vluchtalarmen, onderzeebootvallen, achtervolgende torpedo’s, zelfs torpedo’s, weken van bittere koude temperaturen, en voortdurende hoge zeeën. Zoveel extreme inspanningen moeten worden geleverd voordat een kort en eenvoudig oorlogsverslag kan worden verzonden waarin zelfs de meest bescheiden successen worden vermeld. Het is moeilijk voor te stellen welke inspanning achter zo’n rapport zit”.
U-576 bemanningsleden poseren met hun vrouwen. “We daalden neer in de late namiddag en bleven onder water omdat we allemaal ongestoord Kerstmis wilden vieren. De grote kerstboom scheen helder in het U-boot commando. Andere delen van de onderzeeër hadden ook kleinere bomen, liefdevol versierd en verlicht met elektrische kaarsen. De hele bemanning verzamelde zich in het U-boot commando en we vierden samen onze oorlogskerst. Von Schrӧter speelde feestdeuntjes op zijn accordeon, en we zongen allemaal samen. Na een korte toespraak stonden we allemaal samen rond de boom, iedereen in gedachten verzonken. We dachten aan onze geliefden thuis.” Op gevechtspost! U-Boat gevecht tegen Engeland en Amerika door R. Hardegen. Afbeelding met dank aan Ed Caram Collection. Download grotere versie (jpg, 1.8 MB).
Busch weidt uit over de ontberingen van het dagelijks leven aan boord, en over wat de bemanning gemotiveerd hield: “De zeeman lijkt graag onbelast en gelukkig, maar hoe zacht en beschouwend hij ook mag lijken, hij is ook hard. Dat moet ook wel. Hij moet de enorme krachten van de zee overleven, en zich niet gewonnen geven. Het dagelijkse leven aan boord is ongelooflijk schaars. De leek kan zich niet voorstellen wat het betekent om weken achtereen op zee te zijn in een onderzeeër en in vijandelijk gebied. Er zijn dagen, soms weken, dat je op jacht gaat naar prooi zonder enig succes. Wekenlang krijgen de mannen niet de kans om naar buiten te gaan en een glimp op te vangen van de zon en de lucht. Veel technici krijgen zelfs de brug niet te zien. En iedereen op het schip is voortdurend op rood alarm.
U-576 aan de kade. “Zelden hebben we de haven met zoveel vertrouwen verlaten, en het volste vertrouwen van onze Admiraal. Deze keer waren er geen bloemen die de boot versierden, in plaats daarvan versierden kleine kerstboompjes de brug.” Op gevechtspositie. U-boot gevechten tegen Engeland en Amerika door R. Hardegen. Afbeelding met dank aan Ed Caram Collection. Download grotere versie (jpg, 112 KB).
“Aan boord is er geen plaats om comfortabel te zijn, je benen te strekken, en te ontspannen van je inspannende dienst, behalve misschien het stapelbed, dat je moet delen met je maten. Het werk is eentonig en benauwd; drie keer per dag moet je je maaltijd wegwerken in de kleinste ruimtes, dan slapen op een doorweekt stapelbed… en al snel is het tijd om je weer te melden voor de dienst. Er zijn geen douches, geen scheerbeurten, geen kleren uit gedurende de hele reis. Maar de zeelui zijn trots op hun boot en hun commandant, ze zijn trots dat ze iets bereikt hebben, trots dat ze een rol spelen in het succes. De bemanning en de commandant van een boot vormen een gezworen broederschap die zelfs de duivel uit de hel kan verjagen.”
Handelsschip Bluefields zoals het was geconfigureerd rond de tijd van de aanval (boven) en zijn wrak vandaag (onder). De rechterkant van het schip is zichtbaar op de foto van het wrak, met de ladder die van het hoofddek naar de achterste bovenbouw leidt en de hekkraan die ineengestort op het dek ligt (diagonale structuur zichtbaar rechtsboven). Foto met dank aan NARA en NOAA/Project Baseline, respectievelijk genomen door John McCord, UNC Coastal Studies Institute. Download een grotere versie (jpg, 387 KB).
Na zijn vierde patrouille bereikte U-576 zijn thuishaven in St. Lazare, Frankrijk, in mei 1942, na een lange tocht van 49 dagen op zee. Een maand later, in juni 1942, verliet U-576 Europa opnieuw voor Amerikaanse wateren, op weg naar Cape Hatteras voor zijn vijfde en laatste oorlogspatrouille met de missie om geallieerde koopvaardijschepen te onderscheppen voor de kust van North Carolina. U-576 arriveerde voor de Amerikaanse kust begin juli en joeg de Atlantische wateren grotendeels alleen af. Gedurende deze periode ontving het Duitse U-boot oppercommando een rapport van U-576 waarin stond: “In het zeegebied voor Hatteras, zijn de successen aanzienlijk gedaald. Dit is te wijten aan een daling van het verkeer (vorming van konvooien) en verhoogde verdedigingsmaatregelen.” (B.d.U. 1942b:30309a). De geallieerden waren begonnen met effectieve konvooiroutering en anti-onderzeebootbestrijding om de dreiging van Duitse U-boten te verminderen.
Een onderzeeboot schijnt met zijn lichten op het wrak van U-576 dat aan stuurboordzijde ligt en toont de verkeerstoren van de onderzeeboot en het dekkanon op de voorgrond. Afbeelding met dank aan John McCord, UNC Coastal Studies Institute – Battle of the Atlantic expeditie. Download grotere versie (jpg, 3.7 MB).
Op 13 juli 1942 meldde U-576 aan zijn hoofdkwartier een ontmoeting met een vijandelijk vliegtuig dat dieptebommen dropte, waardoor schade ontstond aan zijn belangrijkste ballasttank. Na pogingen om de schade te repareren, hervatte U-576 de jacht in scheepvaartroutes dicht bij de kust. Op 15 juli stuitte de U-boot op een koopvaardijkonvooi (KS-520) bestaande uit 19 koopvaardijschepen en vijf militaire escorts op weg naar Key West om brandstof op te pikken bij golfraffinaderijen. U-576 viel het konvooi ten zuiden van Cape Hatteras aan en bracht het koopvaardijschip Bluefields tot zinken en beschadigde twee andere. Een geallieerde tegenaanval met vliegtuigen en escorteschepen volgde, en minuten later zonk U-576 zelf en de gehele bemanning ging verloren.
Meer dan 72 jaar later, op 24 augustus 2016, werd het wrak van de U-576 voor het eerst sinds het zonk gezien. Projectleden van de Battle in the Atlantic-expeditie onderzoeken het wrak om de exacte schade te beoordelen die het opliep voordat het zonk. Is U-576 gezonken en de bemanning verdronken? Of zijn ze in plaats daarvan gestikt, opgesloten in de onderzeeër? Zijn er luiken open, wat kan wijzen op een ontsnappingspoging van de bemanning toen hun boot zonk? Deze en andere vragen blijven over van de laatste momenten van de U-boot voordat het voor altijd een donker graf werd.
Translations of excerpts from On combat station! U-Boat engagement tegen Engeland en Amerika en Jacht in de Atlantische Oceaan door Debi Blaney.