Het verhaal van het woord ‘romantiek’ begint als de vijfde eeuw ten einde loopt, en daarmee ook het Romeinse Rijk. De hoofdrolspelers in het verhaal zijn de inwoners van Gallië, een gebied dat het huidige Frankrijk en delen van België, West-Duitsland en Noord-Italië omvat – een gebied dat één Brits eiland tekort komt om de westelijke grenzen van het Romeinse Rijk te bereiken. De Galliërs spreken een van het Latijn afgeleide taal die wij nu Gallo-Romaans noemen, maar die de Galliërs zelf Romanus noemen, van het Latijnse woord dat “Rome” of “Romein” betekent.”
In de Middeleeuwen werd “romans” of “romanz” niet alleen gebruikt om de volkstaal aan te duiden, maar ook om werken aan te duiden die in die taal waren geschreven. Deze werken waren vaak vertellingen over de avonturen van ridders.
Tegen het einde van de eeuw zijn de Galliërs overweldigd door de Franken en andere Germaanse volkeren, en het Romeinse Rijk is gevallen om de Middeleeuwen in te luiden. De invloed van de Latijnse taal blijft echter zeer levend. Een Latijns bijwoord Romanice, een afleiding van Romanus, duikt op met de betekenis “in de volkstaal”, zinspelend op de talen die zich uit het Gallo-Romaans hadden ontwikkeld, namelijk het Oudfrans en het Oud Occitaans. Wat men Romanice noemt, of “in de volkstaal”, is beslist geen Latijn, zoals dat in de kerk en in de meeste officiële geschriften werd gesproken.
In het Oudfrans wordt het Latijnse Romanice aangepast als romans of romanz. Het nieuwe woord is een zelfstandig naamwoord, en het verwijst niet alleen naar het Oudfrans zelf, maar ook naar werken die in dat Frans zijn geschreven. Het is nu de Middeleeuwen, en de romans/romanz zijn vaak verhalen die in dichtvorm zijn geschreven en die – hoe kan het ook anders – de affecties en avonturen van dappere en eerzame ridders beschrijven. Romans/romanz krijgt een betekenis die specifiek verwijst naar metrische behandelingen van de liefde en de tijden van de ridders, en het lot van het moderne Engelse woord romance is bezegeld: zijn nauwe associatie met liefdesverhalen verbindt het voor altijd met liefdesverhalen, zowel ware als slechts gedroomde.
Romance wordt natuurlijk ook geassocieerd met talen. Dat gebruik was al iets eerder bezegeld, toen het zelfstandig naamwoord verwees naar het Oudfrans; de term Romaanse taal verwijst nu naar een aantal talen die zich uit het Latijn hebben ontwikkeld, waaronder Frans, Italiaans en Spaans.
