AD Klassiekers: Sydney Opera House / Jørn Utzon

• Architecten: Jørn Utzon
• Jaar Opleveringsjaar van dit architectuurproject Jaar: 1973
• Foto’s Foto’s: Jozef Vissel

De Deense architect Jørn Utzon was destijds onbekend met zijn werk, Toch intrigeerde zijn inzending voor de prijsvraag, die bestond uit een paar eenvoudige schetsen, de beroemde Eero Saarinen, die deel uitmaakte van de jury. De tekeningen die voor dit schema zijn ingezonden, zijn eenvoudig op het punt van schematisch,” merkte de jury op. “Niettemin zijn wij ervan overtuigd dat zij een concept van een operagebouw presenteren dat in staat is een van de grote gebouwen van de wereld te worden.”

De bouw van het Sydney Opera House begon in maart 1959 na de sloop van het bestaande Fort Macquarie Tram Depot. Het project werd in drie fasen gebouwd: de fundering en de bouw van het podium met uitzicht op de haven van Sydney, de bouw van de buitenste schalen, en de bouw van het interieur.

De bouw van het podium begon toen Utzon nog niet klaar was met het ontwerp van het operagebouw, en stond onder toezicht van het gerenommeerde ingenieursbureau Ove Arup & Partners. Omdat de bouw abrupt begon zonder dat bepaalde structurele problemen nog waren opgelost, moesten bepaalde aspecten van het podium na de voltooiing in 1963 worden aangepast en verbouwd om het gewicht te kunnen dragen van de massieve betonnen constructies die het ondersteunde.

Tussen 1957-1963, midden in de bouw van het podium, werkten Utzon en Arup aan de ontwikkeling van een schelpsysteem dat het oorspronkelijke bolvormige plan structureel mogelijk zou maken. Twaalf iteraties later kwamen zij met een oplossing die bestond uit een geribbeld systeem van geprefabriceerde betonnen schalen gemaakt van secties van een bol.

Dit systeem maakte het mogelijk elke rib op te bouwen uit een aantal standaardsegmenten die op de bouwplaats in een gemeenschappelijke mal werden gegoten. Utzon wilde dat de schelpen zouden worden afgebeeld als grote zeilen, in contrast met het diepblauwe water van de oceaan waarop ze stonden. Om deze esthetiek te bereiken zijn de schelpen bedekt met 1.056.066 keramische tegels die in Zweden zijn gemaakt van klei en gemalen steen. Samen met het plaatsen van de tegels duurde het elf jaar om de iconische dakstructuur te voltooien.

Op 28 februari 1966, na een lange strijd met de regering van New South Wales vanwege de stijgende bouwkosten naarmate de betonnen schelpen hun voltooiing naderden, nam Utzon ontslag van het project. Ondanks een protest van 3000 handtekeningen om Utzon weer in dienst te nemen, benoemde de regering drie Australische architecten, Peter Hall, DS Littlmore en Lionel Todd, om het project te voltooien. Nadat in 1967 het 2.194e segment van de geprefabriceerde ruwbouw was geplaatst, was de tweede fase van het project voltooid.

In de derde en laatste fase van het project, onder toezicht van de nieuw benoemde architecten, werd het oorspronkelijke ontwerp van Utzon ingrijpend gewijzigd. Op verzoek van de Australische omroepcommissie werd de voorgestelde hoofdzaal, die oorspronkelijk was ontworpen als een multifunctionele opera/concertzaal, een ruimte uitsluitend voor concerten, die de naam Concert Hall kreeg en plaats biedt aan 2800 mensen.

De kleine zaal, die oorspronkelijk bedoeld was voor toneelvoorstellingen, werd omgebouwd om er opera’s en balletten in onder te brengen en kreeg de naam operatheater. Grote buitentrappen leiden naar de twee hoofdzalen en markeren een entree die bezoekers waarschijnlijk niet snel zullen vergeten. Door de omschakeling van de grote zalen is het Operatheater nu echter te klein om grote opera- en balletvoorstellingen op te voeren. Drie kleinere zalen, een bibliotheek en een bioscoop werden ook toegevoegd aan het oorspronkelijke ontwerp, samen met drie restaurants, zes bars, en zestig kleedkamers. Het gebouw telt in totaal 1000 zalen die toegankelijk zijn via een hal die het hele gebouw omsluit en de vijf zalen met elkaar verbindt.

Het ontwerp voor de grote glazen buitenmuren werd eveneens overgelaten aan de aangestelde architecten. Ze worden ondersteund door verticale stalen stijlen die helemaal doorlopen tot aan de monding van de schalen. Bronzen glasstaven lopen vanaf deze profielen om de 2000 ruiten te ondersteunen, die werden ontworpen door Ove Arup & Partners, en bestaan uit twee lagen glas verbonden door een tussenlaag van kunststof om de ramen te versterken en een betere geluidsisolatie te bieden.

Het gebouw werd voltooid en geopend door koningin Elizabeth II in oktober 1973. Met een oorspronkelijke raming van 7 miljoen dollar werd het budget ruimschoots overschreden met een uiteindelijke kostprijs van 102 miljoen dollar. In 1989 werd de regering meegedeeld dat het operagebouw zou moeten worden gerepareerd voor een bedrag van ongeveer 86 miljoen dollar als gevolg van gevallen tegels en verslechtering van de structurele ribben.

Deze buitensporige kosten waren echter de prijs die werd betaald om van het Sydney Opera House een monument te maken van de technologie, de samenleving en de wereld tijdens de 20e eeuw. In 2007 werd het door UNESCO tot werelderfgoed verklaard, samen met oude monumenten zoals de Stonehedge. In 2003 werd Jørn Utzon onderscheiden met de Pritzker Prize, vijf jaar voor zijn dood in 2008. Door de politieke problemen die jaren eerder tot zijn ontslag leidden, keerde de architect nooit terug naar Australië om zijn voltooide meesterwerk te ervaren, dat wordt beschouwd als een van de grootste bouwwerken ooit gemaakt.