Een politieke partij wordt gedefinieerd als een georganiseerde groep mensen met op zijn minst ongeveer dezelfde politieke doelstellingen en opvattingen, die ernaar streeft het overheidsbeleid te beïnvloeden door haar kandidaten voor openbare ambten te laten verkiezen.
Partijen hebben de neiging diep en duurzaam verankerd te zijn in specifieke substructuren van de samenleving in een duurzame en goed functionerende democratie. Zij kunnen de regeringsinstellingen verbinden met de elementen van de burgermaatschappij in een vrije en eerlijke samenleving en worden noodzakelijk geacht voor het functioneren van elk modern democratisch politiek systeem.
Politieke partijen vervullen belangrijke taken in een democratische samenleving, zoals
- het formuleren en verwoorden van prioriteiten van het overheidsbeleid en van behoeften en problemen van burgers zoals die door leden en achterban worden aangegeven
- het socialiseren van en onderrichten van kiezers en burgers in de werking van het politieke en electorale systeem en de totstandbrenging van algemene politieke waarden
- het in evenwicht brengen van tegengestelde eisen en het omzetten daarvan in algemeen beleid
- het activeren van en mobiliseren van burgers om deel te nemen aan politieke beslissingen en het omzetten van hun meningen in levensvatbare beleidsopties
- Het kanaliseren van de publieke opinie van burgers naar de regering
- Het werven en opleiden van kandidaten voor openbare ambten
Politieke partijen worden vaak omschreven als geïnstitutionaliseerde bemiddelaars tussen de burgermaatschappij en degenen die besluiten nemen en beslissingen uitvoeren. Als zodanig maken zij het mogelijk dat de eisen van hun leden en aanhangers in het parlement en in de regering worden behandeld. Hoewel partijen in een democratische samenleving vele vitale rollen vervullen en verschillende functies vervullen, is de benoeming en presentatie van kandidaten in de verkiezingscampagne de meest zichtbare functie voor het electoraat.
Om bovengenoemde taken en functies te kunnen vervullen, hebben politieke partijen en burgers een aantal rechten en plichten nodig die door grondwet of wet worden gegarandeerd of geregeld. Deze omvatten
- Vrijheid van organisatie
- Vrijheid van kandidaatstelling
- Vrijheid van meningsuiting en vergadering
- Een eerlijke en vreedzame concurrentie tussen partijen en kandidaten
- Mechanismen ter waarborging van pluraliteit
- Inclusie in het verkiezingsproces en contacten met verkiezingsorganen
- Een eerlijke en vreedzame concurrentie tussen partijen en kandidaten
- Mechanismen ter waarborging van pluraliteit
- Inclusie in het verkiezingsproces en contacten met verkiezingsorganen
- Gelijke voorwaarden en vrijwaring van discriminatie
- Toegang tot de media en waarborgen voor eerlijke berichtgeving
- Transparante en verantwoorde politieke financiën
Het interne functioneren van individuele politieke partijen wordt tot op zekere hoogte bepaald door krachten die buiten de politieke partijen staan, zoals het kiesstelsel, de politieke cultuur en wettelijke regelingen. De interne processen van politieke partijen, zoals de persoonlijkheid van leiders en medewerkers, de ideologische grondslagen, de partijgeschiedenis en de interne politieke cultuur, worden echter geacht nog meer invloed te hebben op het interne functioneren. Als een politieke partij wil dat de democratische beginselen van electorale politiek binnen de partij worden toegepast, kan worden gedacht aan praktijken als interne informatie- en overlegprocessen, interne (formele of informele) regels en structuren voor de organisatie en besluitvorming binnen de partij, en transparantie in het functioneren van de partij op alle niveaus. Partijleden kunnen ook een meer formele rol in de besluitvorming op zich nemen, zoals deelname aan interne verkiezingen voor leiderschapsposities of aan de selectie van de partijkandida(a)t(en) voor de komende verkiezingen. Veel partijen zetten zich ook actief in om de rol van traditioneel ondervertegenwoordigde groepen in hun partij te versterken.